آشنایی با کارمزد تراکنش ارزهای دیجیتال

حتما تا به حال توجه کرده‌اید که وقتی می‌خواهیم مقداری ارز دیجیتال مثل بیت کوین را به یک آدرس ارسال کنیم، مقدار بیت کوینی که از حساب ما کسر می‌شود،‌ بیشتر از مقدار بیت کوینی است که به آدرس مقصد منتقل خواهد شد. به این مقدار ارز دیجیتال که به ازای هر تراکنش، از فرستنده کسر می‌شود، کارمزد تراکنش گفته می‌شود.

قوانین، نحوه‌ محاسبه و دریافت کارمزد تراکنش در هر بلاک چین کاملا متفاوت و از قبل مشخص است؛ به‌طوری که به‌راحتی می‌توانیم قبل از ارسال هر تراکنش روی بلاک چین، کارمزد آن را محاسبه کنیم. این کارمزدها گاهی بسیار کم و قابل چشم‌پوشی هستند و گاهی هم بسیار دردسرساز می‌شوند و حتی ممکن است در برخی شرایط خاص، کارمزد تراکنش از مقدار تراکنش بیشتر شود که ماجرای عجیبی است.

در این مقاله نگاهی عمیق‌تر به کارمزد تراکنش‌ها و علت وجودی آن‌ها می‌اندازیم و عوامل موثر بر آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

کارمزد تراکنش چیست؟

«کارمزد تراکنش» (Transaction Fee) زمانی به وجود می‌آید که مقداری ارز دیجیتال بین دو آدرس کیف پول در شبکه‌ بلاک چین جابه‌جا شود. پردازش یک تراکنش در بستر بلاک چین به مصرف زمان و انرژی نیاز دارد و توسط «ماینرها» (Miners) یا «ولیدیتورها» (Validators) انجام می‌شود. این کارمزد در حقیقت برای جبران هزینه‌ای است که ماینر یا ولیدیتور برای تایید تراکنش صرف می‌کند و اقدام آن‌ها را مقرون‌به‌صرفه و توجیه‌پذیر می‌کند.

با توجه به ساختار بلاک چین‌ها، کارمزد تراکنش‌ها می‌تواند در برخی مواقع مثل شلوغ شدن شبکه، افزایش پیدا کند و در برخی موارد کاملا انعطاف‌پذیر عمل کند. به‌طورکلی اکثر بلاک چین‌ها این امکان را به کاربر می‌دهند تا در مواقعی که تایید یک تراکنش فوریت دارد، با پرداخت کارمزد بالاتر، تراکنش خود را به ابتدای صف منتقل کند.

به این معنی که ماینر یا تاییدکننده برای پردازش آن تراکنش بیشتر ترغیب شود و زودتر آن را تایید کند. این‌گونه قابلیت‌ها و اختیارات کاربر، در هر بلاک چین از قبل مشخص شده‌ است؛ البته در برخی کیف پول‌های ارز دیجیتال گزینه‌های بیشتری هم درمورد تعیین جزئیات کارمزد تراکنش‌ها ارائه می‌شود.

 

چرا کارمزد تراکنش وجود دارد؟

اولین بار در دنیای بلاک چین، شبکه‌ بیت کوین بود که از مفهوم کارمزد تراکنش برای جلوگیری از ایجاد اختلال در شبکه به عنوان یک ابزار «آنتی اسپم» (Anti-Spam) استفاده کرد. در ادامه و با آمدن دیگر بلاک چین‌ها،‌ موضوع کارمزدها به یکی از مسائل حیاتی بلاک چین‌ها تبدیل شد.

ساتوشی ناکاموتو، خالق ناشناس بیت کوین، برای جلوگیری از اقداماتی مثل حمله و اشباع شبکه با تراکنش‌های بی‌ارزش، از ابزار کارمزد تراکنش استفاده کرد. ساتوشی برای پیاده‌سازی چنین ابزاری از سیستم «هش‌کش» (Hashcash) که توسط Adam Back‌ ساخته‌ شده است، الهام گرفت. این سیستم بر اساس الگوریتم «گواه اثبات کار» (POW) پیاده‌سازی می‌شود.

یکی از توسعه‌دهندگان بیت کوین به نام Gavin Anderson دوسال بعد از فعالیت بیت کوین متوجه شد که حداقل مقدار کارمزدی که برای شبکه در نظر گرفته‌شده (که در آن زمان یک‌صدم BTC‌ بود) باید تغییر کند تا با افزایش قیمت بیت کوین، کاربران همچنان راغب به استفاده از آن باشند. البته در آن سال‌ها این مسئله مشکل حادی به نظر نمی‌رسید و ارزش دلاری بیت کوین خیلی کم بود؛ اما هر چه زمان گذشت و پذیرش و کاربرد بیت کوین و به دنبال آن قیمت بیت کوین بالاتر رفت، کاربران متوجه شدند که کارمزد تراکنش فاکتور مهمی است و این مسئله به خصوص وقتی بخواهیم مقدار کمی بیت کوین انتقال دهیم، بیشتر احساس می‌شود.

خوشبختانه توسعه‌دهندگان بیت کوین در آپدیت‌های بعدی این موضوع را تا حد زیادی برطرف کردند. آن‌ها با استفاده از آپدیت «Segwit2x» توانستند اندازه‌ بلاک‌ها را افزایش دهند و حداقل مقدار کارمزد تراکنش‌ها را کاهش دهند. این کار کمک زیادی به سلامت و ادامه‌ فعالیت شبکه کرد. دیگر بلاک چین‌های معروف آن زمان مثل اتریوم و ریپل نیز متوجه اهمیت کارمزد تراکنش‌ها شدند و شبکه‌ خود را بهبود بخشیدند.

 

سیستم کارمزد تراکنش چگونه کار می‌کند؟

کارمزد تراکنش عاملی است که ماینرها با توجه به آن، ترتیب پردازش تراکنش‌ها و قراردادن آن‌ها در بلاک بعدی را اولویت‌بندی می‌کنند. مثلا در شبکه‌ بیت کوین، تمام تراکنش‌های ارسالی، ابتدا به قسمتی به نام «استخر حافظه» (Mempool)‌ وارد می‌شوند و ماینرها تراکنش‌ها را از آنجا انتخاب و پردازش می‌کنند. در هنگام شلوغ‌شدن شبکه، Mempool‌ پر می‌شود و در این مواقع، ماینرها فقط تراکنش‌هایی را انتخاب می‌کنند که کارمزد بیشتری داشته باشند. به همین خاطر است که کاربران در چنین مواقعی، حاضرند برای انجام تراکنش ضروری خود، کارمزد بیشتری پرداخت کنند.

در شبکه‌ی «اتریوم» (Ethereum) کارمزدها با واحدهایی به نام «گس» (gas) محاسبه می‌شود که درصد بسیار کوچکی از «اتر» (ETH) است. بلاک چین اتریوم قابلیت‌های بیشتری نسبت به بیت کوین دارد. این بلاک چین خدماتی مثل «قراردادهای هوشمند» (Smart Contracts) و «برنامه‌های غیرمتمرکز» (DApps) را ارائه می‌دهد و کارمزدها نقش بسیار حیاتی در آن ایفا می‌کنند. مثلا اگر کاربر میزان گس مناسبی برای تراکنش تنظیم نکند، ممکن است اشکالاتی پیش بیاید  و تا چندین روز تراکنش در حالت معلق باقی بماند.

در مورد کارمزد تراکنش در شبکه‌ی «ریپل» (Ripple) باید بدانیم از آنجایی که در این شبکه ماینری وجود ندارد که کوین XRP‌ جدید استخراج کند، هزینه‌ انجام تراکنش‌ها بسیار ناچیز و کارمزد تراکنش‌ها هم نزدیک به صفر است.

حالا که با سیستم کارمزدهای چند بلاک چین معروف آشنا شدیم، به نظر شما تعیین کارمزد تراکنش در شبکه «استیبل کوین‌ها» (Stablecoins) چه سازوکاری دارد؟ استیبل کوین‌ها همواره قیمت ثابتی دارند و معادل ارز فیات یک کشور (در بیشتر موارد دلار آمریکا) در نظر گرفته‌ می‌شوند. «تتر» (USDT) معروف‌ترین استیبل کوین است و همواره ارزشی معادل یک دلار آمریکا دارد.

از آنجایی که بیشتر استیبل کوین‌ها روی سایر بلاک چین‌ها پیاده‌سازی می‌شوند، قوانین کارمزد تراکنش آن‌ها مطابق با بلاک چین زیرساخت‌شان خواهد بود. مثلا تتر روی بلاک چین‌های بیت کوین، اتریوم، ترون و EOS ارائه شده ‌است و کارمزد انتقال تتر در هر شبکه متفاوت است.

 

عوامل موثر در مقدار کارمزد تراکنش

دو عامل مهم که در تعیین مقدار کارمزد تراکنش تاًثیر می‌گذارند، اندازه تراکنش و میزان فضای مورد نیاز در بلاک است. از آنجایی که در بیشتر بلاک چین‌ها، هر بلاک ظرفیت مشخص و محدودی دارد، ماینرها یا ولیدیتورها فقط می‌توانند تعداد محدودی از تراکنش‌ها را تأیید و در هر بلاک قرار دهند. زمانی که کاربران حجم بالایی از تراکنش‌ها را در زمان کوتاهی به شبکه ارسال کنند، در حقیقت تقاضا برای فضای هر بلاک افزایش می‌یابد و تعداد بیشتری تراکنش منتظر تاًیید می‌مانند.

در مواقعی که تعداد درخواست‌ها برای فضای بلاک بیش از حد زیاد باشد، شبکه دچار ازدحام شده و کارمزد تراکنش‌ها چندین برابر افزایش پیدا می‌کنند. به طور کلی تراکنش‌های بزرگ‌تر، فضای بزرگ‌تری اشغال کرده و تاًیید آن‌ها زمان بیشتری مصرف می‌کند. برعکس آن، تراکنش‌های کوچک‌تر، فضای کمتری اشغال کرده و زمان کمتری صرف تأیید آن‌ها می‌شود.

 

نحوه مقایسه کارمزد تراکنش بلاک چین‌های مختلف

همان‌طور که گفتیم،‌ بلاک چین‌های مختلفی وجود دارند و کارمزد تراکنش‌ها در هر کدام از آن‌ها با هم فرق می‌کند. به‌طورکلی و در بیشتر موارد، هرچه توان عملیاتی و قدرت پردازشی یک شبکه بیشتر باشد، در هر ثانیه تعداد تراکنش‌های بیشتری را پردازش می‌کند و در نتیجه، کارمزد هر تراکنش کاهش می‌یابد.

این مسئله در شبکه‌ ریپل به سادگی قابل مشاهده است. کارمزد فعلی در شبکه ریپل حدود ۰.۰۰۰۰۱ ریپل است. البته در یک بازه‌ کوتاه‌مدت که در سال ۲۰۱۷ اتفاق افتاد، کارمزدها تا ۰.۴ ریپل افزایش پیدا کردند. اما با توجه به قیمت XRP که در حدود ۲۵ سنت است، تمام این کارمزدها ناچیز به نظر می‌رسد. شبکه‌ ریپل توان پردازش ۱۵۰۰ تراکنش را در هر ثانیه دارد.

کارمزدهای شبکه‌ اتریوم اعداد بزرگ‌تری هستند و در زمان‌هایی که شبکه شلوغ باشد، می‌توانند خیلی بیشتر شوند. این اتفاق تا به حال چند بار تکرار شده ‌است. در سال‌های ۲۰۱۷، ۲۰۱۸ و اخیرا هم در اواسط سال ۲۰۲۰ با محبوبیت «دیفای» (DeFi) شاهد افزایش قابل توجه کارمزدهای شبکه اتریوم بودیم.

کاربران در برخی موارد مجبور بودند برای تأیید سریع یک تراکنش، ۹۹ دلار کارمزد پرداخت کنند و این باعث شد عده‌ زیادی به فکر استفاده از بلاک چین دیگری به جای اتریوم باشند. البته با آمدن آپدیت اتریوم ۲.۰ تمام این مشکلات تا حد زیادی حل خواهد شد. «ویتالیک بوترین» (Vitalik buterin)‌ بنیان‌گذار اتریوم هم اعلام کرده ‌است که بالارفتن کارمزد تراکنش‌ها باعث می‌شود، ماینرها به طرز خودخواهانه‌ای فقط در ازای کارمزدهای بالا کارکنند که این به نفع شبکه و کاربران آن نیست.

کارمزد تراکنش‌ها در مورد شبکه‌ بیت کوین نیز در ماه‌های گذشته با افزایش قابل توجهی روبه‌رو شده‌ است. تا ماه جولای گذشته، میانگین هزینه‌ تراکنش‌ها زیر یک دلار بود؛ اما در ماه آگوست این مقدار به ۶ دلار و در اکتبر تا ۱۰ دلار افزایش پیدا کرد.

بلاک چین‌های معروف دیگر مثل «لایت کوین» (Litecoin)، «بیت کوین کش» (Bitcoin cash)، «کاردانو» (Cardano) و «ترون» (Tron) عملکرد بهتری در بحث کارمزدها داشته‌اند، به‌طوری که میانگین هزینه هر تراکنش در آن‌ها حدود یک سنت است. این مقدار در شبکه‌ ترون از همه کمتر است.

 

سخن پایانی

در این مقاله با مفهوم چالش‌برانگیز کارمزد تراکنش‌ها در بلاک چین آشنا شدیم. کارمزد تراکنش یک ارز دیجیتال به معنی مقدار هزینه‌ای است که کاربران برای استفاده از شبکه می‌پردازند. این کارمزدها در قالب ارز بومی همان بلاک چین دریافت می‌شود. برای اینکه تراکنش ما در بازه‌ زمانی مورد نظرمان ارسال و تأیید شود، باید میزان کارمزد مناسبی برای آن در نظر بگیریم. این میزان در هر شبکه متغیر است.

تراکنش هر چه بزرگ‌تر باشد، میزان بیشتری از فضای بلاک را اشغال می‌کند و پردازشش طولانی‌تر می‌شود. کارمزد شبکه‌های بیت کوین و اتریوم در سال‌های گذشته نوسان زیادی داشته و در بازه‌های زمانی خاصی به‌طرزی عجیبی چند برابر شده است.

عواملی دیگری که در میزان کارمزد تراکنش تأثیر دارند، شلوغی شبکه و قیمت کوین آن شبکه است که در صورت زیادتر شدن هر کدام، کارمزدها افزایش پیدا می‌کنند.