ارز دیجیتال تزوس (Tezos) چیست؟

تزوس یک بلاک چین غیرمتمرکز، خود «اصلاح‌شونده» (Self-Amending) و «متن‌باز» (open source) است و همانند اتریوم، به عنوان پلتفرمی برای پیاده‌سازی برنامه‌های غیرمتمرکز طراحی شده است. ویژگی‌های منحصربه‌فردی در تزوس وجود دارد که آن را از اتریوم متمایز می‌کند، مثل «سیستم حاکمیتی درون زنجیره‌ای» (On-Chain Governance) و «زبان برنامه‌نویسی مایکلسون» (Michelson) که در نوشتن قراردادهای هوشمند تزوس استفاده می‌شود.

پروژه‌ تزوس با برگزاری «عرضه اولیه سکه» (ICO‌) در سال ۲۰۱۷ سرمایه‌ اولیه‌ قابل توجهی جمع کرد که در ادامه منجر به مسائل حاشیه‌ای زیادی شد و حتی کار به شکایت و دادگاه کشید. این پروژه همچنان در حال فعالیت است و فراز و نشیب زیادی را در مسیر خود دیده است. با ما همراه باشید تا یک بررسی جامع از پروژه‌ تزوس داشته باشیم.

بلاک چین تزوس چیست؟

بلاک چین «تزوس» (Tezos) با ارز دیجیتال XTZ با هدف فراهم کردن بستری برای نوشتن «قراردادهای هوشمند» (Smart Contracts) و ساخت «برنامه‌های غیرمتمرکز» (DApps) به وجود آمده است. طبق گفته‌ سازندگان آن، واژه Tezos ریشه در یونان باستان دارد. در شبکه‌ تزوس به شرکت‌کنندگان قراردادهای هوشمند اجازه داده می‌شود تا قوانین شبکه را خودشان مدیریت کنند.

بلاک چین تزوس طوری طراحی شده است که به مرور پیشرفته‌تر شود و تکامل پیدا کند. به همین منظور، «انعطاف‌پذیری» (Flexibility) یکی از ویژگی‌های مهم آن است. در حقیقت عدم وجود همین انعطاف‌پذیری است که سختی‌های زیادی در بلاک چینی مثل بیت کوین ایجاد کرده است. بلاک چینی مثل اتریوم به‌خاطر توجه به چنین مسائلی توانست به‌سرعت رشد کند و تزوس نیز در مسیری مشابه اتریوم و با هدف کارایی بیشتر و بهینه‌تر حرکت می‌کند.
در همین راستا، در شبکه‌ تزوس از مفهومی به نام چرخه‌های گزینش استفاده شده است که در ادامه آن‌ها را توضیح خواهیم داد.

 

چرخه‌های گزینش (Election Cycles)

چرخه‌ی گزینش در حقیقت فرایندی است که هر چند وقت یک بار در بلاک چین تزوس با هدف به‌روزرسانی پروتکل شبکه به‌صورت کاملا غیرمتمرکز برگزار می‌شود. این چرخه‌ها هر ۶ ماه یکبار یا هر ۲۶۲،۱۴۴ بلاک اتفاق می‌افتند و شامل ۴ مرحله هستند:

• در مرحله اول هر عضو می‌تواند پیشنهادات خود را در قالب یک «پروپوزال» (Proposal) به شبکه ارائه کند. این پروپوزال‌ها می‌توانند یک صورت حساب یا رسید با خود ضمیمه داشته باشند که اگر در نهایت مورد قبول واقع شود، مبلغ درج شده در رسید باید به ارائه‌دهنده‌ پروپوزال پرداخت شود. دارندگان توکن این شبکه می‌توانند در مورد تأیید یا رد شدن این پروپوزال‌ها تصمیم بگیرند.
• در مرحله دوم تنها پروپوزالی که بتواند بیشترین تأیید را از اعضا دریافت کند، انتخاب می‌شود و وارد مرحله دوم گزینش خواهد شد. این پروپوزال در این مرحله باید بتواند تأیید بیش از ۸۰ درصد اعضا را دریافت کند، درغیر‌این‌صورت رد خواهد شد.
• در مرحله‌ سوم و در صورت دریافت تأیید مرحله قبل، نسخه جدید پروتکل تزوس به‌طور خودکار در «شبکه آزمایشی» یا همان «Testnet» برای مدت مشخصی اجرا می‌شود. پس از اتمام اجرای آزمایشی، نیاز است تا حداقل ۸۰ درصد از اعضا آن را تأیید کنند.
• در مرحله چهارم که به نوعی ادامه‌ مرحله قبلی است، یک گزینش نهایی دیگر نیز برگزار می‌شود و در صورت موفقیت، تمام شبکه بر اساس پروتکل جدید و به طور خودکار از اولین بلاک چرخه بعدی آغاز به کار خواهد کرد.

تعیین حدنصاب ۸۰ درصدی آرا برای عبور از هر مرحله، یک سیاست بسیار محتاطانه و هم‌چنین سخت‌گیرانه است و در آینده قرار است تغییر کند و پارامترهای دیگری به فرایند انتخاب پروپوزال‌ها اضافه شود.

نکته دیگر این که در هر مرحله از گزینش‌ها، باید حداقل ۸۰۰۰ عدد XTZ‌ خرج شود که به آن یک «رُل» (roll) گفته می‌شود. افرادی هم که تعداد کمتری از این ارز را داشته باشند، می‌توانند رأی‌شان را به انتخاب خود، به یکی از اعضای واجد شرایط واگذار کنند.

 

تزوس چگونه کار می‌کند؟

تزوس بر اساس الگوریتم اجماع «گواه اثبات سهام» یا PoS (Proof of Stake) کار می‌کند؛ البته الگوریتم PoS‌ انواع مختلفی دارد و تزوس از نوع liquid آن بهره می‌برد. به این معنی که در آن مفاهیمی مثل استخراج و یا ماینر وجود ندارد و تأییدکننده‌های تراکنش‌ها بر اساس مقدار دارایی خود در شبکه (که به‌صورت ارز XTZ است) انتخاب می‌شوند.

چنین شبکه‌ای اصولا مطابق میل اعضایی که دارایی خیلی کمی دارند پیش نمی‌رود و آن‌ها نمی‌توانند سود قابل قبولی از مشارکت در تأیید تراکنش‌ها به دست بیاورند. در تزوس به عملیات قرار دادن تراکنش‌ها در بلاک، «بیکینگ» (Baking) و به نود‌هایی که این کار را انجام می‌دهند، «بیکر» (Baker) گفته می‌شود.

تعیین بیکرها هر ۴۰۹۶ بلاک و حدودا هر ۳ هفته یک بار صورت می‌گیرد. یعنی مشخص می‌شود که کدام اعضا می‌توانند به عنوان بیکر در ساخت بلاک‌های شبکه مشارکت کنند. برای اینکه یک نفر بتواند به عنوان بیکر انتخاب شود، باید حتما از قبل به عنوان یک نود در شبکه ثبت شده باشد و حداقل ۸۰۰۰ عدد ارز XTZ دارایی خود را وارد قرارداد کند.

اعضایی که مقدار دارایی کمتری دارند، می‌توانند توکن‌های خود را در اختیار یک نماینده قرار دهند و آن نماینده از طرف آن‌ها به عنوان بیکر فعالیت کند و سود حاصل را به نسبت دارایی هر شخص بین آن‌ها تقسیم نماید (چیزی مشابه پیوستن به استخرهای استخراج).

در شبکه‌ تزوس ۲ نوع آدرس وجود دارد. «آدرس‌های مدیریتی» (Management addresses) که اجازه‌ خرج کردن توکن‌های XTZ‌ را دارند و «آدرس‌های نمایندگی» (Delegation addresses) که دارایی‌های آن‌ها توسط آدرس‌های مدیریتی کنترل می‌شود. البته آدرس‌های نمایندگی می‌توانند حق تأیید تراکنش‌ها و رأی‌دهی را به یک سرویس نمایندگی دیگر واگذار کنند. ویژگی جالب این سیستم این است که می‌توان در عملیات اجماع و دریافت سود شرکت کرد و درعین‌حال دارایی‌های خود را در یک کیف پول سرد مثل «لجر نانو اس» (Ledger Nano S) نگهداری نمود.

عملیات تشکیل و تأیید بلاک‌ها با همکاری بیکرها در کنار نودهای خاصی به نام «تأییدکننده‌ها» یا اندورسرز (Endorsers)‌ انجام می‌شود. هر بیکر برای مشارکت در پردازش هر بلاک باید ۵۱۲ عدد توکن XTZ‌ را به عنوان حسن انجام کار ارائه کند. اگر هرگونه اقدام خلافی مثل سعی در دوبار خرج کردن سکه یا… از یک بیکر سر بزند، دارایی به اشتراک گذاشته‌شده‌اش را از دست می‌دهد.

این فرایند به برقراری امنیت شبکه کمک می‌کند. هر اندورسر نیز در فرایند، ۱۶ عدد توکن ارائه می‌دهد و در عملیات پردازش هر بلاک، ۳۲ اندورسر مشارکت می‌کنند. پاداش تأیید هر بلاک ۱۶ عدد XTZ برای هر بیکر و ۲ عدد XTZ‌ برای هر اندورسر است. در حال حاضر بیشترین پاداشی که در ازای پردازش هر بلاک پرداخت می‌شود، ۸۰ عدد XTZ‌ است.

 

امنیت تزوس

همیشه هکرها به سیستم‌هایی که دارایی‌های زیادی در آن‌ها وجود داشته باشد، علاقه‌مند هستند و به دنبال نقاط آسیب‌پذیر شبکه می‌گردند تا از طریق آن‌ها به شبکه نفوذ کنند. تیم تزوس برای مقابله با چنین تهدیدهایی تصمیم گرفت که از پروتکلی به نام Ocaml استفاده کند. Ocaml یک زبان برنامه‌نویسی است که تمرکز زیادی روی امنیت دارد و در تعیین دقت کدهای برنامه‌نویسی از آن استفاده می‌شود.

قراردادهای هوشمند در شبکه‌ تزوس با زبان برنامه‌نویسی مایکلسون که توسط تیم تزوس طراحی شده است، نوشته می‌شود. به گفته آن‌ها، بررسی دقت اجرایی قراردادهای هوشمند به این زبان بسیار ساده‌تر انجام می‌شود. البته یکی از انتقادهایی که به تزوس وارد می‌شود این است که Ocaml،‌ زبان شناخته‌شده‌ای نیست و از طرفی، زبان مایکلسون هم در دسترس خیلی از توسعه‌دهندگان قرار ندارد.

خوشبختانه تیم Ocaml Pro با همکاری تیم تزوس توانست یک زبان یا پلتفرم واسط ارائه کند که قادر است کدها را به‌طور مستقیم به زبان مایکلسون تبدیل نماید و باعث آسان و سریع‌تر شدن فرایند توسعه شبکه شود.

 

مزایا و معایب تزوس

شبکه‌ تزوس با طراحی خاصی که دارد، مزیت‌های زیر را می‌تواند به کاربران خود ارائه دهد:

• استفاده از نوع خاصی از الگوریتم اجماع PoS که باعث شده تا توان پردازشی کمی برای شرکت در امور شبکه نیاز باشد.
• نودهای شبکه می‌توانند با استیک مقداری ارز XTZ در فرایند اجماع شرکت کنند و ضمن کمک به ثبات و امنیت شبکه، پاداش هم دریافت کنند.
• توسعه‌دهندگان می‌توانند با استفاده از قراردادهای هوشمند، برنامه‌های کاربردی را روی تزوس پیاده‌سازی کنند. زبان برنامه‌نویسی مخصوص قراردادهای هوشمند این شبکه، مایکلسون، عملیات تأیید و پردازش‌ها را بسیار تسهیل می‌بخشد و می‌توان از آن حتی در زمینه‌های خاصی مثل هوافضا و فناوری هسته‌ای بهره برد.
• ویژگی امنیت بالا و خوداصلاح‌شونده بودن تزوس باعث می‌شود در پروژه‌های بزرگ و حساس بتوان از آن استفاده کرد.

اما اگر بخواهیم نگاهی به نقاط ضعف یا معایب تزوس بیندازیم، می‌توان گفت که:

• یکی از معایب تزوس تأخیر در انجام فرایند اهدای توکن‌هاست که باعث می‌شود خیلی از کاربرها به موقع نتوانند از آن‌ها استفاده کنند.
• با وجود ارزشمندی و سود قابل قبول مشارکت در شبکه تزوس، تمایل بیشتر کاربرها به شبکه‌های بیت کوین و اتریوم و سایر پروژه‌ها معطوف است و کمبود تبلیغات در این زمینه احساس می‌شود.
• توسعه‌دهنده‌های بلاک چین، تزوس را به چشم یک شبکه نابالغ نگاه می‌کنند و نمی‌توانند کارمزد تراکنش‌ها و سرعت پردازش آن را به‌طور دقیق در آینده حساب کنند و منتظرند تا این شبکه به مقبولیت بیشتری برسد.

 

تیم سازنده و حامیان تزوس

بنیان‌گذاران اصلی پروژه تزوس آقای Arthur Breitman به همراه همسرش Kathleen Breitman هستند. آقای Breitman یک مهندس کامپیوتر و ریاضی‌دان فوق‌العاده است و تجربه کاری زیادی در موسسات مالی بزرگ مثل Morgan Stanley و Goldman Sachs‌ دارد. او پروژه‌ بیت کوین را به دقت زیر نظر داشت و نقاط ضعف آن را بررسی می‌کرد. در نهایت برای حل چنین نقاط ضعفی بود که تصمیم گرفت تزوس را راه‌اندازی کند.

خانم Breitman نیز تجربه‌ ارزنده‌ای در صنعت امور مالی دارد. او در کمپانی‌های بزرگی مثل Bridgewater Associates و R3 فعالیت کرده و تسلط خوبی به تکنولوژی پایگاه‌های داده غیرمتمرکز دارد.

از دیگر افراد تیم سازنده‌ این پروژه می‌توان Ryan Jesperson ،Lars Haussmann ،Michel Mauny ،Olaf Carlson-Wee ،Pascal Cléré ،Marylène Micheloud و Hubertus Thonhauser را نام برد.

سرمایه‌گذار مهم کریپتو،‌ آقای Tim Draper‌ نیز با تزریق ‌۱.۵ میلیون دلار به پروژه به عنوان یکی از حامیان بزرگ تزوس شناخته می‌شود. او مالک ۱۰ درصد از سهام شرکت Dynamic Ledger Solutions است. این شرکت توسط آقای Breitman‌ راه‌اندازی شده و مالک کد پروژه‌ تزوس است.

در نهایت شرکت سرمایه‌گذاری Polychain Capital نیز مبلغ ۱۰ میلیون دلار در پروژه‌ تزوس سرمایه‌گذاری کرده است.

 

ماجرای شکایت از تزوس

پس از برگزاری یک ICO موفق در جولای سال ۲۰۱۷، تزوس توانست ۲۳۲ میلیون دلار سرمایه‌ اولیه جمع‌آوری کند که رقم بسیار بالایی نسبت به دیگر پروژه‌ها به حساب می‌آمد. در ادامه اختلافات شدیدی بین بنیان‌گذاران پروژه و مسئول پروژه یعنی آقای Gevers‌ به وجود آمد. این اختلافات باعث شد راه‌اندازی پلتفرم مدام به تأخیر بیفتد به‌طوری که پروژه تا مارس ۲۰۱۸ هنوز اجرا نشده بود.

تأخیر طولانی در اجرایی شدن پروژه یکی از دلایل اصلی بود که در نهایت موجب شد، عده‌ زیادی از سرمایه‌گذاران از تزوس شکایت کنند. آن‌ها می‌خواستند سرمایه‌ خود را پس بگیرند. اما در نهایت پروژه در سال ۲۰۱۸ راه‌اندازی شد.

علی‌رغم تمام مسائلی که برای تزوس پیش آمد، تیم این پروژه در تمام این مدت به‌سختی کار کردند تا اینکه بالاخره در سال ۲۰۲۰ شاهد افزایش مقبولیت و پیشرفت قابل توجه این پروژه بودیم.

 

سخن پایانی

در این مقاله سعی کردیم شبکه‌ تزوس و ارز دیجیتال آن XTZ‌ را معرفی کنیم. دیدیم که بلاک چین تزوس با هدفی مشابه اتریوم، ولی سازوکاری متفاوت طراحی شده است. تزوس از زبان برنامه‌نویسی خاص خود برای قراردادهای هوشمند استفاده می‌کند که مایکلسون نام دارد و بسیاری از فرایندهای پردازشی در آن آسان‌تر انجام می‌شوند.

تیم سازنده‌ تزوس علی‌رغم برگزاری یک ICO‌ با شکوه، به مشکلات بسیار ناامیدکننده‌ای برخورد کردند. اما در نهایت آقا و خانم Breitman توانستند آن روزها را پشت سر بگذارند و پروژه روز به روز پیشرفت کرد. تزوس بعد از فوریه ۲۰۲۰ در مسیر پیشرفت قابل قبولی قرار گرفته و به نظر می‌رسد در آینده نیز به رشد خود ادامه خواهد داد.