اوراق مشتقه چیست؟ | نحوه معامله در بازار مشتقات
بسیاری تصور می‌کنند که بازارهای مالی به بازار فارکس، بورس، سهام و ارزهای دیجیتال محدود می‌شوند؛ درصورتی‌که این‌طور نیست. بازارهای مالی متنوعی وجود دارند که ممکن است زیاد نام آن‌ها به گوش‌‌تان نخورده باشد. بازار «اوراق مشتقه» از جمله این بازارهاست که ممکن است افراد کمی با آن آشنایی داشته باشند.
شناخت ابزارهای سرمایهگذاری مورد استفاده در بازارهای مالی، به خصوص بازار ایران یکی از دغدغه‌های اصلی سرمایه‌گذاران تازه‌کار است. اوراق مشتقه یکی از ابزارهای مالی برای سرمایهگذاری در بازار ایران به شمار می‌رود که شناخت دقیق این اوراق لازمه ورود و سرمایهگذاری در این ابزار است. به همین جهت، در این مقاله به‌طور جامع انواع اوراق مشتقه و نحوه معامله آن‌ها را شرح می‌دهیم.
معرفی اوراق مشتقه
برای آشنایی با این اوراق باید بدانید که اوراق مشتقه بین دو یا چند نفر در بازار بورس یا فرابورس (OTC) معامله می‌شوند.
این قراردادها می‌توانند برای معامله چندین دارایی به طور همزمان تنظیم شوند و قیمت این اوراق با توجه به نوسانات قیمت دارایی پایه، محاسبه می‌شود. همچنین، این قراردادها به‌عنوان راه‌حلی برای محافظت از دارایی در برابرریسک سرمایهگذاری کاربرد دارند. علاوه‌بر این، از اوراق مشتقه برای کاهش ریسک (هجینگ) یا پذیرش ریسک با انتظار پاداش متناسب (سفته‌بازی) استفاده می‌کنند.
به طور معمول، اوراق مشتقه نوعی ابزار سرمایهگذاری پیشرفته در نظر گرفته می‌شوند. رایج‌ترین داراییهای پایه که اوراق مشتقه از آن‌ها استخراج می‌شوند، سهام، اوراق قرضه، کالاها، ارزها، نرخ بهره و شاخص‌های بازار هستند. ابزارهای مشتقه ابزارهای مالی هستند که برای مدیریت ریسک در بازارهای پرنوسان امروزی استفاده می‌شوند.
اوراق مشتقه از محبوب‌ترین ابزارهای مالی برای سرمایهگذاری در دنیا هستند. معاملات آتی و اختیار معامله محصولات مشتقه هستند که اغلب در بورس معامله می‌شوند. قرارداد آتی توافقی است بین دو طرف برای خرید یا فروش ابزار پایه در زمان مشخصی در آینده با قیمت مشخصی که امروز تعیین می‌شود. با این حال، قرارداد اختیار معامله برای دارنده/خریدار، حق خرید یا فروش مقدار معینی از ابزار پایه را فراهم می‌کند؛ حجم معامله، تاریخ اجرای آن و قیمت نهایی با توافق هر دو طرف مشخص می‌شود و تعهدی برای خریدوفروش ایجاد نمی‌کند.
لازم به ذکر است که بورس کالای شیکاگو (CME) یکی از بزرگ‌ترین و در عین حال قدیمی‌ترین بورس‌های مشتقه در جهان است که روزانه حجم زیادی از این نوع معاملات در آن پردازش می‌شوند.
انواع اوراق مشتقه
انواع مختلفی از مشتقات وجود دارد که همگی ویژگی‌های منحصر به‌فردی دارند و به‌دلایل مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند. قراردادهای اختیار معامله و آتی از انواع اوراق مشتقه هستند. فرایند معاملات مشتقه مانند اختیار معامله (آپشن) و قراردادهای آتی دشوار به نظر می‌رسد؛ زیرا اغلب به سرمایه زیاد یا ایجاد حساب در کارگزاری نیاز دارند. CFDها نیز نوعی اوراق مشتقه هستند؛ زیرا قیمت آن‌ها به یک دارایی با ارزش بستگی دارد.
CFDها
به‌عنوان مثال، بدون خرید یا فروش یک دارایی واقعی می‌شود روی یک قرارداد آتی که در بورس لیست شده است، معامله کرد. سپس شما از یک CFD برای پیش‌بینی افزایش یا کاهش قیمت در آینده بر اساس شرایط بازار استفاده می‌کنید. اگر پیش‌بینی شما این است که قیمت افزایش می‌یابد، می‌خرید (پوزیشن لانگ باز می‌کنید) و اگر فکر می‌کنید قیمت کاهش می‌یابد، می‌فروشید (پوزیشن شورت باز می‌کنید).
CFDها از انواع معاملات اهرم‌دار هستند، به این معنا که شما یک سپرده اولیه کوچک (به نام مارجین) برای باز کردن یک معامله بزرگ‌تر قرار می‌دهید. این تنها درصد کمی از ارزش کل پوزیشن‌تان است. با این حال، سود و زیان هر دو بر اساس اندازه کل پوزیشن محاسبه می‌شوند، نه بر حسب مقدار مارجین شما، به این معنا که هر دو به میزان قابل توجهی نسبت به سپرده اولیه شما بیشتر می‌شوند.
قراردادهای آتی
قراردادهای آتی، دو طرف خریدار و فروشنده را موظف می‌کند که یک دارایی پایه را با قیمتی ثابت در تاریخ معینی در آینده بخرند یا بفروشند. قراردادهای آتی برای هر دو طرف الزام آور است، به این معنا که در تاریخ معین، خریدار باید خرید کند و فروشنده باید بفروشد؛ حتی اگر معامله برخلاف میل آن‌ها باشد.
معاملات آتی در صرافی‌ها انجام می‌شوند؛ همه سرمایه‌گذاران به یک حساب کارگزاری تایید شده نیاز دارند، بنابراین ریسک کمتری برای نکول (عدم توانایی برای پرداخت وام یا بدهی) وجود دارد. با این حال، این معاملات از جمله معاملاتی هستند که با «اهرم» (Leverage) انجام می‌شوند.
قراردادهای آپشن
قراردادهای اختیار معامله مشتقاتی هستند که به هر دو طرف حق خرید یا فروش دارایی پایه (مانند سهام، اوراق قرضه، کالاها یا سایر ابزارهای مالی) را به قیمت ثابت برای یک دوره محدود تا زمان انقضای قرارداد می‌دهند. درحالی که قراردادهای آتی سرمایه‌گذاران را ملزم به خرید یا فروش با قیمت معین می‌کند، قراردادهای اختیار معامله به آن‌ها این اختیار را می‌دهد که این کار را در صورت تمایل انجام دهند.
معمولا معاملات آپشن از طریق کارگزاران آنلاین خریداری و فروخته می‌شوند. دو نوع اصلی از این قراردادها وجود دارد: آپشن حق خرید (Call) و حق فروش (Put). هر دو نوع را می‌شود خرید یا فروخت که چهار حالت ایجاد می‌کند. پیش از این انواع قراردادهای اختیار معامله را در مقاله « آشنایی با انواع قرارداد اختیار معامله» به‌طور کامل توضیح دادیم.
بازار خرید و فروش اوراق مشتقه
- بازار بورسی (On-Exchange): راه دیگر برای معامله اوراق مشتقه، از طریق یک بازار بورس تنظیم شده است که قراردادهای استاندارد ارائه می‌دهد. در این بازارها، یک واسطه به شکل کارگزاری یا صرافی وجود دارد. از آنجایی که صرافی پرداخت را تضمین می‌کند، ریسک ترک معامله به شدت کاهش می‌یابد.
- بازار فرابورسی (Over the Counter): شرایط قرارداد در یک بازار غیرقابل تنظیم به‌طور خصوصی بین طرفین معامله، مذاکره می‌شود (یک قرارداد غیر استاندارد). ریسک این نوع قرارداد این است که یکی از طرفین ممکن است تا پایان قرارداد همراهی نکند و به قرارداد پایبند نماند. این به عنوان ریسک ترک معامله توسط طرف مقابل شناخته می‌شود.
نحوه معامله اوراق مشتقه
بازار مشتقات که شامل قراردادهای آتی، اختیار معامله و معامله CFDها می‌شود اصول خاص خود را دارد که پیش از ورود به آن، باید این اصول را به خوبی فرا بگیرید. برای اینکه معاملات موفقی در این بازار داشته باشید، لازم است تا هدف خود را از معامله مشخص کنید.
بسیاری از معامله‌گران با هدف سفته‌بازی، کسب سود از بازارهای نزولی یا صعودی، انجام معاملات با مارجین یا هجینگ (پوشش ریسک) وارد بازارهای مالی می‌شوند که در ادامه این مطلب هر یک را توضیح می‌دهیم.
سفته بازی
زیبایی سفته‌بازی این است که شما مجبور نیستید مالکیت چیزی را به دست بگیرید، تنها با پیش‌بینی جهت بازار در داراییهای مالی مختلف، سود یا ضرر می‌کنید؛ یعنی به امید اینکه پیش‌بینی شما درست باشد، مشتقات را می‌خرید یا می‌فروشید.
معامله در بازار افزایشی و کاهشی
شما با استفاده از ابزار مشتقات، امکان معامله در بازارهای رو به رشد و همین‌طور نزولی را دارید، به این معنی که می‌توانید حتی در یک محیط اقتصادی رکود یا ناپایدار سود ببرید یا ضرر کنید.
اگر فکر می‌کنید قیمت یک دارایی پایه افزایش می‌یابد، «سفارش لانگ» (long) تنظیم می‌کنید و در صورتی که بازار ررا نزولی می‌بینید، و «سفارش شورت» (Short) قرار می‌دهید. با گذاشتن سفارش لانگ یک دارایی را می‌خرید و با دستور شورت، دارایی را می‌فروشید.
معامله با مارجین
برای معامله اوراق مشتقه می‌توان از ابزار اهرم در کارگزاری‌ها استفاده کرد. این ابزار به شما اجازه می‌دهد مقدار بیشتری پوزیشن باز کنید. به‌عنوان مثال، برای باز کردن پوزیشنی به ارزش ۳۰۰ دلار می‌توانید از ۱۰ دلار اهرم استفاده کنید. با این وجود، توجه داشته باشید که این اهرم، میزان سود بالقوه و زیان‌های احتمالی را افزایش می‌دهد. به همین جهت مدیریت ریسک اهمیت پیدا می‌کند.
هجینگ
معامله‌گران، سرمایه‌گذاران یا کسب‌وکارها نیز از مشتقات برای اهداف «پوشش‌دهی ریسک» (hedging) استفاده می‌کنند که به معنای باز کردن یک موقعیت دوم است؛ برای مواقعی که اگر پوزیشن اول شروع به ضرر کرد، کل معاملات سودآور باشد. به‌این ترتیب، می‌شود با کسب مقداری سود، ریسک خود را کاهش دهید و به طور کلی زیان خود را محدود کنید؛ بدون اینکه موقعیت اولیه‌تان را ببندید.
برای مثال، یک کشاورز که می‌خواهد قیمت محصولات آتی را تعیین کند، می‌پذیرد که محصولات را با قیمتی مشخص در تاریخ معینی در آینده بفروشد. کشاورز با محافظت از معاملات خود، عدم اطمینان را به شرایط بازار در آینده کاهش می‌دهد تا بدون توجه به آنچه بازار انجام می‌دهد، سود داشته و ضرر خود را محدود کند.
مزایا و معایب سرمایهگذاری در اوراق مشتقه
ابزارهای مشتقه به‌دلیل امکان استفاده از اهرم و مارجین در معاملات، دارای درجه بالاتری از ریسک از دست دادن پول هستند و فرآیند معاملاتی پیچیده‌تری دارند، به همین دلیل درک صحیح از این بازار اهمیت زیادی دارد.
بازار مشتقات برای سفته بازان و سرمایه‌گذاران فردی و نهادی چندین مزیت دارد. با این حال، این مزایا هزینه دارد و ریسک بیشتری را در بر می‌گیرد. استفاده از اهرم هم یک مزیت است و هم یک ریسک. با وجود اینکه اهرم می‌تواند سود شما از معامله را افزایش دهد، مقدار ضرر را نیز بیشتر می‌کند. قراردادهای مشتقه خارج از بورس یا فرابورس نیز با ریسک ترک معامله از سمت یکی از طرفین قرارداد رو‌به‌رو هستند که همین امر ارزشگذاری آن‌ها را دشوار می‌کند.
برخی از مزایا و معایب معاملات مشتقه عبارتند از:
مزایای اوراق مشتقه:
- قفل کردن قیمت‌ها
- امکان انجام معاملات با اهرم
- امکان معامله داراییهای متنوع
- پوشش ریسک در برابر افزایش قیمت مواد خام
- امکان ورود به معاملات با دارایی کم
- مالیات کم
- کارمزد تراکنش کم
- تنوع محصولات
معایب اوراق مشتقه:
- نرخ سود بالا (لوریج)
- حساسیت به نوسانات قیمت دارایی پایه
- سختی ارزشگذاری دارایی پایه
- ریسک ترک معامله در معاملات فرابورسی
- فرایند معاملاتی پیچیده
- درخواست تضمین از هر دو طرف معامله
سخن پایانی
علاوه‌بر بازارهای مالی مشهور که سرمایه‌گذاران زیادی را به خود جذب کرده‌اند، مثل بازار سهام، فارکس و کامودیتی‌ها، بازارهای دیگری نیز وجود دارند که به دلیل پیچیدگی ممکن است طرفداران زیادی نداشته باشند. بازار مشتقات یکی از این بازارهاست که ممکن است نام آن کمتر در میان بازارهای مالی به چشم بخورد.
در این بازار، سرمایه‌گذاران دارایی‌هایی را خرید و فروش می‌کنند که قیمت آن‌ها به یک دارایی پایه یا اصلی بستگی دارد. در این مقاله تلاش کردیم شما را با انواع اوراق مشتقه و نحوه معامله آن‌ها آشنا کنیم.
آیا تا به حال به خرید اوراق مشتقه فکر کرده‌اید؟ این بازار را چطور می‌بینید؟ اگر اطلاعاتی دارید با ما به اشتراک بگذارید.
برای دریافت مشاوره تخصصی رایگان از کارشناسان ما، اطلاعات خواسته شده رو تکمیل فرمایید.
