نگاهی به تاریخچه معاملات آتی در بورس
معاملات آتی یکی از مهم‌ترین ابزارهای معاملاتی در بازار بورس هستند که به جهت مدیریت ریسک و بهره‌مندی از نوسانات قیمتی در اختیار فعالان بازار سرمایه قرار می‌گیرند. در حقیقت این قرارداد یک توافق‌نامه قانونی بین خریدار و فروشنده است که بر اساس آن فروشنده قرارداد متعهد می‌شود که یک دارایی را در تاریخ مشخص با قیمتی از پیش تعیین شده بفروشد. در مقابل خریدار قرارداد نیز موظف است تا با پرداخت مبلغ قرارداد کالا را در تاریخ سررسید، تحویل بگیرد.
زمینه پایه‌ریزی معاملات آتی در قرن نوزدهم میلادی در شیکاگو شکل گرفت که با ورود بورس‌های جدید و تجارت کالاهای بیشتر، انجام معاملات آتی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی با رشد قابل توجهی مواجه شد. ما در این مقاله قصد داریم تا به بررسی تاریخچه معاملات آتی در بورس بپردازیم و نحوه پیدایش آن را به‌طور کامل توضیح دهیم.
پایهگذاری معاملات آتی
تاریخچه پیدایش معاملات آتی به قرن نوزدهم میلادی باز می‌گردد. در سال ۱۸۴۸ میلادی کشاورزان و تولیدکنندگان در شیکاگو برای خریدوفروش گندم نیاز به بازاری داشتند تا بتوانند از آن طریق معاملات نقدی خود را انجام دهند. در این صورت آن‌ها گندم می‌دادند و در ازای آن پول دریافت میکردند. با گذر زمان فروشندگان و خریداران گندم شروع به دریافت نوعی تعهد در جهت دریافت وجه نقد گرفتند و در نتیجه زمینه پیدایش معاملات آتی شکل گرفت.
در حقیقت در این معاملات کشاورز با خریدار توافق می‌کرد تا محصول را به خریدار در تاریخ مشخص با یک قیمت از پیش تعیین شده تحویل دهد. این معامله برای طرفین قرارداد سودمند بود؛ زیرا خریدار از قبل می‌دانست که قیمت کالا چه مقدار است و کشاورز نیز می‌توانست وجه خود را قبل از تحویل کالا دریافت کند.
استفاده از قراردادهای آتی به سرعت محبوبیت زیادی میان افراد پیدا کرد. همچنین امکان مبادله این نوع قراردادها در بین عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان تا قبل از تاریخ سررسید وجود داشت. یعنی اگر خریداری احساس می‌کرد برای خرید گندم، نیازی به این قرارداد ندارد، می‌توانست قرارداد آتی خود را به فرد دیگری که به گندم نیاز داشت، واگذار کند. همچنین در صورتی که عرضه‌کننده نمی‌توانست گندم را در تاریخ مقرر به خریدار تحویل دهد، مسئولیت تحویل گندم را به فرد دیگری منتقل می‌کرد.
به مرور زمان این نوع قرارداد با کمی تغییرات به یک ابزار حمایتی برای سودآوری طرفین معامله تبدیل شد. به طور مثال در شرایط بد آب‌وهوایی به دلیل کاهش عرضه گندم، افرادی که اقدام به عرضه و انعقاد قرارداد آتی گندم می‌کنند، قراردادهای خود را نگه می‌دارند تا در قیمت بالا به‌فروش برسانند.
در طرف دیگر، اگر تولید بیشتر از تقاضا باشد، ارزش قراردادهای فروش به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. همچنین با استفاده از قراردادهای آتی معامله‌گرانی که قصد خرید و فروش گندم را نیز نداشتند، برای کسب سود از نوسانات بازار، وارد معامله می‌شدند.
به تدریج با پیشرفت و رشد معاملات آتی، در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، کالاهای زیادی وارد بازار آتی شدند، در نتیجه این امر موجب شد قراردادهای آتی شکلی منظم و قانونمند به خود بگیرند. در جریان این اتفاقات، بورس CBOT در شیکاگو شکل گرفت که سه کالای کشاورزی ذرت، گندم و سویا بخش عمده‌ای از تجارت انجام شده را در آن تشکیل می‌دادند.
تاریخچه قرارداد آتی در ایران
در ایران نیز اولین قرارداد آتی در بورس کالای ایران با راه‌اندازی قرارداد آتی بر روی شمش طلای یک اونسی در اول تیر ماه ۱۳۸۷ آغاز شد. پس از آن در آذر ماه ۱۳۸۷ قرارداد آتی بر روی سکه بهار آزادی راه‌اندازی شد و تمام معاملات آتی را به خود اختصاص داد. در حال حاضر قرارداد آتی سکه طلا، زعفران، زیره سبز و پسته از جمله قراردادهای فعال در بازار بورس کالای ایران هستند. سرمایه‌گذاران و فعالان بازار سرمایه، برای خریدوفروش قراردادهای آتی می‌توانند از طریق کارگزاری‌ها سفارشات خود را در سامانه معاملاتی قراردادهای آتی ثبت کنند.
به طور کلی باید گفت که بازارهای آتی به دلیل مزایای بسیاری که نسبت به بازار نقدی در اختیار سرمایه‌گذاران می‌گذارند، از محبوبیت بسیاری برخوردار هستند. سرمایه‌گذاران می‌توانند در این بازار ریسک معاملات خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهند؛ یعنی این افراد با فروش کالاهای خود با قیمت مشخص در آینده از دارایی خود در برابر نوسانات شدید بازار محافظت می‌کنند.
یکی‌دیگر از مزایای این قراردادها شفافیت بازارها و استاندارد بودن قراردادها است؛ زیرا تمام سرمایه‌گذاران در این بازار برخلاف بازارهای سنتی در جریان اطلاعات قرار می‌گیرند و همچنین تمام محصولاتی که وارد این بازار می‌شوند به قرارداد استاندارد تبدیل می‌شوند.
شاید مهم‌ترین مزیت بازارهای آتی نسبت به بازارهای سنتی وجود اهرم مالی است. در بازارهای آتی سرمایه‌گذار می‌تواند با استفاده از اهرم مالی، چند برابرِ سرمایه‌اش را معامله کند؛ در واقع سرمایه‌گذار برای انجام معامله نیازی به پرداخت کل مبلغ قرارداد ندارد.
گفتنی است، این بازار یک بازار دوطرفه بوده که امکان کسب سود را هم از افزایش و هم از کاهش قیمت، برای سرمایه‌گذار فراهم می‌کند. برای مثال اگر خریدار انتظار کاهش قیمت کالا را در آینده داشته باشد، می‌تواند کالا را بفروش برساند و سپس زمانی که قیمت آن کم شد، مجدد آن را در قیمت پایین بخرد و به مشتری تحویل دهد.
سخن پایانی
معاملات آتی از جمله ابزارهای معاملاتی مشتقه در بازارهای مالی هستند که در سال ۱۸۴۸ میلادی تولیدکنندگان گندم در شیکاگو به منظور انجام معاملات خود آن‌ها را پایه‌ریزی کردند. طبق این قراردادها فروشندگان در ازای دریافت مبلغ مشخصی، کالا را در یک تاریخ معین به خریدار تحویل می‌دادند.
لازم به ذکر است معاملات قراردادهای آتی در بازار ایران برای اولین بار در سال ۱۳۸۷ بر روی شمش طلای یک اونسی راه‌اندازی شد که پس از آن سکه تمام بهار آزادی تمام معاملات آتی را به خود اختصاص داد. همچنین این بازار به دلیل مزیت‌های بسیاری که نسبت به بازارهای سنتی دارد از محبوبیت زیادی در بین سرمایه‌گذاران برخوردار است. از جمله این مزایا می‌توان به دو طرفه بودن بازار آتی، وجود اهرم مالی و بهره‌مندی از استانداردهای لازم اشاره کرد.
برای دریافت مشاوره تخصصی رایگان از کارشناسان ما، اطلاعات خواسته شده رو تکمیل فرمایید.
