بورس کالا چیست؟ | آشنایی با بازار بورس
بورس بازاری برای خریدوفروش کالاهای مختلف است که به مرور زمان این بازار گسترده‌تر شده و کالاهای مختلفی برای خریدوفروش به آن اضافه شدند. یکی از بازارهایی که نیاز بسیاری از سرمایه‌گذاران را برطرف می‌کند، بازار بورس کالا است. در این بازار عرضه‌کنندگان و تولیدکنندگان مختلف کالاهای خود را عرضه کرده و بعد از تعیین قیمت و بررسی‌های کارشناسی، امکان خریدوفروش را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند.
لازم به ذکر است که بورس کالا از بازارهای مختلفی نظیر بازار فرعی، بازار مشتقه، بازار فیزیکی و بازار مالی تشکیل شده است. خریدوفروش در این بازار تنها به‌صورت نقدی انجام نمی‌پذیرد و معمولا در قالب قراردادهای مختلف انجام می‌شود. ما در این مقاله قصد داریم تا به معرفی کامل بورس کالا بپردازیم و بخش‌های مختلف آن را به‌طور کامل بررسی کنیم.
معرفی بورس کالا
بورس کالا بازاری برای خریدوفروش کالاهای مختلف است که در راستای رفع کاستی‌های بازار سنتی و توسعه مبادلات کالایی ایجاد شده است؛ در واقع بورس کالا بستری برای تولیدکنندگان و تقاضاکنندگان است که از طریق آن به خریدوفروش یک کالای خاص می‌پردازند. یکی از ویژگی‌های مهم و خاص این بازار قانونمند بودن آن است.
در بورس کالا اغلب کالاهای خام و فرآوری نشده نظیر فلزات، محصولات پتروشیمی، سیمان، محصولات کشاورزی و بسیاری از محصولات دیگر خریدوفروش می‌شوند؛ البته اخیرا خودرو نیز به بازار بورس کالا اضافه شده است. لازم به ذکر است که کالاهای این بازار بر اساس میزان عرضه و تقاضا قیمت‌گذاری شده و در بازار عرضه می‌شوند.
تاریخچه بورس کالا در ایران
شورای عالی بورس در جهت تحقق اهداف برنامه سوم و چهارم توسعه، شروع به راه‌اندازی بورس کالا در ایران کرد. بورس فلزات اولین سازمان بورس کالای ایران بود که در شهریور سال ۱۳۸۲ فعالیت خود را آغاز کرد و یکسال بعد یعنی در سال ۱۳۸۳ بورس کشاورزی راه‌اندازی شد.
سرانجام در آذر سال ۱۳۸۵ با بازنگری و تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی، بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی با یکدیگر ادغام شدند و بورس واحدی با نام بورس کالای ایران تشکیل شد. به طور کلی می‌توان گفت بورس کالا از سال ۱۳۸۶ پس از پذیره‌نویسی و برگزاری مجمع عمومی زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت رسمی خود را آغاز کرده است.
انواع بازارها در بورس کالا
بورس کالا از چهار بازار مختلف با نام‌های بازار فیزیکی، فرعی، مالی و مشتقه تشکیل شده است که هر یک با ویژگی‌های خاصی که دارند، نیازهای مختلف سرمایه‌گذاران را پوشش می‌دهند. برای مثال می‌توان گفت در یک بازار امکان انجام معاملات فلزات و در یک بازار امکان خریدوفروش گواهی سکه تمام بهار آزادی برای خریداران فراهم شده است. در ادامه به بررسی و معرفی هر یک از این بازارها خواهیم پرداخت.
بازار فیزیکی بورس کالا
بازار فیزیکی یکی از بازارهای مهم در بورس کالا است که در آن محصولاتی نظیر فرآورده‌های نفتی، محصولات صنعتی و معدنی، محصولات پتروشیمی و محصولات کشاوزی خریدوفروش می‌شوند. ماهیت بازار فیزیکی بسیار شبیه به بازار سنتی است، با این تفاوت که بازارهای فیزیکی قوانین و مقررات خاص خود را دارند.
در این بازار عرضه‌کنندگان پس از پذیرش کالای خود در بورس کالا، یک قیمت برای عرضه محصول خود اعلام می‌کنند و در مقابل متقاضیان نیز نسبت به میزان حجم و عرضه، قیمت‌های مختلفی را برابر یا بالاتر از قیمت اعلامی عرضه‌کنندگان پیشنهاد می‌دهند. در نهایت محصول با بالاترین قیمت پیشنهادی به‌فروش می‌رسد. لازم به ذکر است که محصولات بازار فیزیکی در بازارهای داخلی و خارجی قابل معامله هستند.
بازار فرعی بورس کالا
کالاهای پذیرفته نشده در بازار فیزیکی در بازار دیگری تحت عنوان بازار فرعی بورس کالا عرضه می‌شوند. بازار فرعی این امکان را برای عرضه‌کنندگان کالاهای پذیرفته نشده در بازار فیزیکی فراهم می‌کند تا بتوانند کالاهای خود را در بازار بورس کالا عرضه کنند و از مزایای حضور در یک محیط رقابتی بهره‌مند گردند.
در واقع بازار فرعی بورس کالا قوانین ساده‌تری در خصوص پذیرش کالا دارد، به همین دلیل امکان عرضه کالاهای بیشتری در این بازار وجود دارد.
بازار مالی بورس کالا
بازار مالی در بورس کالا با هدف جذب سرمایه‌های سرگردان سرمایه‌گذاران در راستای تامین منابع مالی بخش تولید در کشور تاسیس شده است. بازار مالی به سه بخش گواهی سپرده کالایی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی و قرارداد سلف موازی استاندارد تقسیم می‌شود.
- گواهی سپرده کالایی: این گواهی، اوراق بهاداری است که مالکیت دارنده آن را بر مقدار مشخصی از یک کالا نشان می‌دهد که مورد تایید انبارهای بورس کالا هستند. در حقیقت برای صدور این گواهی، کالا باید در انبار مورد تایید سازمان بورس وجود داشته باشد. این گواهی‌ها مانند سهام شرکت‌ها در بورس معامله شده و افراد قبل از خرید گواهی باید اقدام به دریافت کد بورسی کنند. خریداران این اوراق دو گروه از افراد هستند. برخی از سرمایه‌گذاران پس از خرید این گواهی‌ها با مراجعه حضوری به یکی انبارهای بازار بورس کالای خود را تحویل می‌گیرند. برخی دیگر نیز سرمایه‌گذارانی هستند که قصد ندارند کالا را به صورت فیزیکی دریافت کنند و در نتیجه تا زمان سررسید از نوسانات قیمتی آن استفاده می‌کنند.
- صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی: صندوق‌های سرمایه‌گذارای کالایی، بخش زیادی از وجوه گردآوری شده خود را بر روی یک کالای خاص نظیر طلا یا زعفران سرمایه‌گذاری می‌کنند. در نتیجه افرادی که قصد سرمایه‌گذاری بر روی این کالاها را دارند می‌توانند به جای خرید محصول، واحدهای این صندوق‌ها را خریداری کنند. در واقع سرمایه‌گذاران در این بازار مالی، هزینه‌های مربوط به نگهداری و حمل‌ونقل را پرداخت نمی‌کنند.
- قرارداد سلف موازی استاندارد: قرارداد سلف موازی استاندارد، یکی‌دیگر از ابزارهای سرمایه‌گذاری در بورس کالا است. در این نوع قرارداد مقدار مشخصی از یک دارایی پایه با یک مبلغ معین فروخته شده و در تاریخ سررسید تحویل خریدار می‌گردد. در واقع سرمایه‌گذار باید مبلغ کالا را پیش از دریافت محصول به عرضه‌کننده محصول پرداخت کند. در این روش خریدار می‌تواند کالای موضوع قرارداد را در طول دوره معاملاتی به شخص دیگری در قالب یک قرارداد سلف ثانویه به‌فروش برساند. به این قرارداد سلف ثانویه، سلف موازی می‌گویند.
بازار مشتقه بورس کالا
بازار مشتقه نوع جدیدی از بازار بورس کالا است که با هدف مدیریت ریسک و بهره‌مندی از اهرم‌های معاملاتی ایجاد شده است. در این بازار از ابزارهایی مانند قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله برای خریدوفروش کالا استفاده می‌شود. نحوه کار بازار مشتقه به این گونه است که بر روی یک دارایی پایه قراردادهایی تنظیم می‌شود. این دارایی پایه می‌تواند محصولات کشاورزی، انواع فرآورده‌های نفتی و انواع فلزات باشد. لازم به ذکر است اغلب سرمایه‌گذاران خرد تمایل به سرمایه‌گذارای در این بازار دارند.
- قرارداد آتی: قراردادی است که در آن طرفین قرارداد متعهد می‌شوند که مقدار مشخصی از یک دارایی پایه را با قیمتی از پیش تعیین شده و با کیفیت مشخص در آینده مبادله کنند. در واقع در این قرارداد فروشنده موظف است که کالا را در تاریخ مشخص به خریدار تحویل دهد و خریدار نیز باید مبلغ قرارداد را در آینده و هنگام تحویل پرداخت کند.
- قرارداد اختیار معامله: یک قرارداد قانونی است که توسط یک فروشنده در ازای دریافت مبلغ مشخصی به یک خریدار فروخته می‌شود. خریدار قرارداد نیز موظف است تا دارایی ذکر شده در قرارداد را با قیمتی از پیش تعیین شده و در تاریخ سررسید بخرد یا به‌فروش برساند. لازم به ذکر است که این قرارداد به دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می‌شود.
قراردادهای قابل معامله در بورس کالا
بورس کالا یکی از بازارهای پرطرفدار بسیاری از سرمایه‌گذاران است که خریدوفروش کالا و محصولات در این بازار به روش‌های مختلفی انجام می‌گیرد. در حقیقت تمام داد و ستدها در قالب قراردادهای استانداردی انجام می‌گیرد که به آن قراردادهای قابل معامله در بورس کالا می‌گویند. دلیل وجود این تنوع در قراردادهای بورس کالا این است که سرمایه‌گذاران به‌راحتی بتوانند تحلیل‌های خود را انجام دهند و بر اساس سرمایه خود بازار مناسبی را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنند.
قرارداد سلف، قرارداد نقدی، قرارداد اختیار معامله، قرارداد نسیه و قرارداد آتی از جمله قراردادهای قابل معامله در بورس کالا هستند که در مقاله «سلف و دیگر قراردادهای قابل معامله در بورس کالا» به‌طور کامل به بررسی این قراردادها پرداخته‌ایم.
سخن پایانی
بورس کالا یک بازار قانونمند و ساختار‌یافته است که در آن عرضه‌کنندگان پس از تعیین قیمت و بررسی‌های کارشناسی کالاهای خود در بازار عرضه کرده و این امکان را برای تقاضاکنندگان فراهم می‌کنند تا کالاهای عرضه شده را در بازار بخرند. بورس کالا از بازارهای مختلفی تشکیل شده است که هر یک از این بازارها امکان معامله محصولات متنوعی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند. از جمله بازارهای بورس کالا می‌توان به بازار فیزیکی، فرعی، مشتقه و بازار مالی اشاره کرد که در متن مقاله، هر یک از این بازارها معرفی شده است.
لازم به ذکر است تمام مبادلات در بورس کالا به صورت نقدی انجام نمی‌گیرد و سرمایه‌گذاران می‌توانند از قراردادهایی نظیر سلف، نسیه، آتی و اختیار معامله برای انجام معاملات خود استفاده کنند.
اگر شما هم تجربه سرمایه‌گذاری را در بازار بورس کالا دارید، آن را در بخش نظرات با ما و همراهان حسینی فایننس به اشتراک بگذارید.
برای دریافت مشاوره تخصصی رایگان از کارشناسان ما، اطلاعات خواسته شده رو تکمیل فرمایید.
