یونی سواپ چیست؟ آشنایی با صرافی غیرمتمرکز Uniswap

در این مقاله تصمیم داریم شما را با صرافی غیرمتمرکز یونی سواپ آشنا کنیم. همان‌طور که می‌دانید بازار ارزهای دیجیتال وابستگی زیادی به صرافی‌ها دارد. کاربرها در بیشتر مواقع برای خریدوفروش ارز‌های دیجیتال از خدمات صرافی‌های ارز دیجیتال استفاده می‌کنند.

صرافی‌های متمرکز سال‌هاست که مشغول کارند و به‌خاطر سرعت بالا و همچنین حجم نقدینگی بالایی که دارند، به انتخاب اول کاربرها تبدیل شده‌اند؛ اما نباید فراموش کنیم که رسالت دنیای بلاک چین و پروژه‌های ارزهای رمزنگاری‌شده،‌ ترویج فناوری توزیع‌شده و غیرمتمرکزگرایی است. در همین راستا،‌ مدتی است که صرافی‌های غیرمتمرکز شروع به فعالیت کرده‌اند و به مرور شاهد رشد و افزایش حجم معاملات در این صرافی‌ها هستیم.

پروژه‌ی یونی سواپ از محبوب‌ترین صرافی‌های غیرمتمرکز است که روی بستر اتریوم ساخته شده و جزو ۵ پروژه برتر حوزه‌ دیفای محسوب می‌شود. در ادامه بیشتر در مورد یونی سواپ و ویژگی‌های آن صحبت می‌کنیم.

یونی سواپ چیست؟

«یونی سواپ» (Uniswap) یک «صرافی غیرمتمرکز» (DEX) بر بستر بلاک چین اتریوم است که توسط Hayden Adams در سال ۲۰۱۸ ساخته شده است. بیشتر DEXها در حقیقت یک پروتکل نقدینگی خودکار هستند و بدون «دفتر سفارشات» (Order Book)‌ که در صرافی‌های متمرکز می‌بینیم، کار می‌کنند. کاربرها در یونی سواپ می‌توانند بدون هیچ واسطه‌ای و به دور از دغدغه‌های موجود در صرافی‌های متمرکز مثل احراز هویت و نگرانی از بلوکه شدن اکانت یا…، به فعالیت بپردازند. پلتفرم یونی سواپ کاملا «متن باز» (Open Source) است و همه می‌توانند به کدهای برنامه‌نویسی آن در گیت‌هاب دسترسی داشته باشند و آن را بررسی کنند یا بهبود ببخشند.

شاید بپرسید یک صرافی چطور می‌تواند معاملات را بدون دفتر سفارش انجام دهد؟ پس کاربرها سفارش‌های خود را کجا ثبت می‌کنند؟ جواب این است که یونی سواپ بر اساس دو مفهوم «تامین‌کننده‌ نقدینگی» (Liquidity Provider) و «استخر نقدینگی» (Liquidity Pool) کار می‌کند. این پلتفرم از یک سیستم قیمت‌گذاری غیرمتمرکز استفاده می‌کند که باعث می‌شود بدون نیاز به مشاهده‌ قیمت در جایی مثل دفتر سفارش، بتوان به‌راحتی معامله کرد. در این صرافی می‌توان انواع توکن‌های ERC-20‌ یا همان توکن‌های اتریومی را خریدوفروش کرد.

از آنجایی که یونی سواپ به‌صورت غیرمتمرکز کار می‌کند، پس در آن خبری از فرایند لیست شدن توکن جدید نیست. در حقیقت هر توکن ERC-20 در یونی سواپ قابل ترید است به شرطی که حداقل یک استخر نقدینگی برایش موجود باشد.

 

یونی سواپ چگونه کار می‌کند؟

خب رسیدیم به قسمتی که می‌خواهیم بفهمیم چطور می‌توان بدون داشتن دفتر سفارشات در یک صرافی غیرمتمرکز به خرید و فروش پرداخت؟ یونی سواپ بر اساس یکی از انواع «بازارسازهای خودکار» (Automated Market Maker = AMM) طراحی شده است که به آن Constant Product Market Maker‌ گفته می‌شود.‌ بازارساز خودکار در واقع مجموعه‌ای از «قراردادهای هوشمند» (Smart Contracts) است که استخرهای نقدینگی را مدیریت می‌کنند و معاملات روی موجودی این استخرها انجام می‌شود.

موجودی این استخرها توسط تأمین‌کنندگان نقدینگی که همان کاربرها هستند فراهم می‌شود. هر شخصی می‌تواند با واریز مقدار مشخصی از یک جفت ارز دیجیتال در نقش تأمین‌کننده‌ نقدینگی عمل کند. کارمزدی که کاربران در هنگام ترید پرداخت می‌کنند به عنوان درآمد به تأمین‌‌کنندگان نقدینگی استخرها پرداخت می‌شود.

تأمین‌کننده‌های نقدینگی با واریز مقدار برابری از یک جفت ارز، یک مارکت که در قالب استخر نقدینگی است را به وجود می‌آورند. منظور از جفت ارز می‌تواند ETH‌ به همراه یک توکن ERC-20 و یا دو توکن ERC-20 ‌داخواه باشد. البته در بیشتر مارکت‌ها، «استیبل کوین‌ها» (Stablecoins) مثلUSDT ، USDC و DAI یکی از جفت ارزها را تشکیل می‌دهند. تأمین‌کننده‌ها در ازای مبلغی که به استخر واریز کرده‌اند، «توکن‌های نقدینگی» (Liquidity Tokens) دریافت می‌کنند که نشان‌دهنده‌ی سهم آن‌ها از مجموع سرمایه‌ی موجود در استخر است.

حالا فرض می‌کنیم یک استخر نقدینگی از جفت ارز ETH/USDT‌ تشکیل شده است. مقدار ETH را با X‌ و مقدار USDT‌ را با Y‌ نشان می‌دهیم. یونی سواپ برای نشان دادن مجموع موجودی یک استخر، دو پارامتر X و Y‌ را در هم ضرب می‌کند و درنتیجه K به دست می‌آید. ایده‌ی اصلی در یونی سواپ این است که مقدار K‌ همیشه باید ثابت بماند؛ در نتیجه همیشه موجودی کل یک استخر ثابت خواهد بود، یعنی فرمول محاسبه مجموع دارایی هر استخر می‌شود: X*Y=K

حالا ببینیم که وقتی یک معامله در این مارکت انجام می‌شود،‌ چه تغییراتی روی این پارامترها اعمال می‌شود و قیمت‌ها چطور جابه‌جا می‌شوند. برای مثال وقتی علی بخواهد 1 ETH‌ را به قیمت 1000 USDT‌ بخرد، در حقیقت باعث می‌شود ۱ واحد از ETHهای این استخر کم و ۱۰۰۰ واحد به USDTهای این استخر اضافه شود. این باعث می‌شود قیمت ETH‌ در این استخر افزایش پیدا کند، چطور؟ بعد از اینکه تراکنش علی انجام شد، از موجودی ETH در استخر کم می‌شود و می‌دانیم که موجودی کل یک استخر همیشه باید مقدار ثابت K‌ باشد. پس مکانیزم شبکه به طور خودکار قیمت ETH‌ را تا جایی افزایش می‌دهد که حاصلضرب ضرب X و Y با مقدار اولیه K برابر باشد. به بیان دیگر، هرچه یک تراکنش، میزان موجودی کل ETH در استخر را بیشتر جابه‌جا کند، پول بیشتری باید بابت خرید خود پرداخت کند.

نکته‌ی قابل توجه این است که تغییرات X و Y در این مدل محاسبات به صورت خطی نیستند و هر چه یک تراکنش اختلاف موجودی جفت ارزهای یک استخر را بیشتر کند، تراکنش بزرگ‌تری به حساب می‌آید و گران‌تر خواهد بود. پس نتیجه می‌گیریم که هر چه حجم نقدینگی در یک استخر بیشتر باشد، پردازش تراکنش‌ها راحت‌تر است و هر تراکنش تأثیر خیلی کمتری روی اختلاف X و Y خواهد داشت.

 

پدیده ضرر ناپایدار در یونی سواپ

تا اینجا متوجه شدیم که تأمین‌کننده‌های نقدینگی می‌توانند از کارمزد معاملات کاربرها و تبدیل توکن‌ها، درآمد داشته باشند. اما آیا یک تأمین‌کننده همیشه سود می‌کند یا نکات دیگری هم وجود دارد که باید از آن‌ها باخبر باشد؟ پدیده «ضرر ناپایدار» (Impermanent Loss) موضوع مهمی است که در زمان نوسان شدید قیمت جفت ارزهای استخرها به وجود می‌آید. در ادامه این پدیده را بررسی می‌کنیم.

فرض می‌کنیم علی 1 ETH‌ و 100 USDT‌ دارد و آن‌ها را به یک استخر یونی سواپ واریز می‌کند. یعنی قیمت هر ETH‌ در این استخر برابر با 100 USDT است. تأمین کننده‌های دیگری هم در این استخر وجود دارند و پس از واریز علی، موجودی کل این استخر شامل 10 ETH‌ و 1000 USDT می‌شود. الان علی صاحب ۱۰ درصد از نقدینگی این استخر است. مقدار ثابت K این استخر که از ضرب موجودی ETH و USDT به دست می‌آید، برابر ۱۰،۰۰۰ است.

اگر قیمت ETH‌ افزایش پیدا کند و به 400 USDT‌ برسد (یعنی ۴ برابر شود)،‌ به نظر شما چه اتفاقی می‌افتد؟ می‌دانیم که مجموع موجودی یک استخر همیشه یک عدد ثابت است (همان K). پس چنین تغییری، نسبت دو ارز این استخر را عوض می‌کند. یعنی حالا موجودی استخر 5 ETH و 2000 USDT‌ است؛ چون در این مواقع تریدرهای آربیتراژ شروع به تزریق USDT‌ به استخر می‌کنند و ETH‌ را برداشت می‌کنند تا زمانی که قیمت‌ها برابر با نسبت قبلی شوند. پس درک مفهوم ثابت بودن مقدار K‌ بسیار مهم و حیاتی است.

حالا علی تصمیم می‌گیرد تمام سهم ۱۰ درصدی خود از این استخر را بیرون بکشد. چیزی که نصیب او می‌شود، 0.5 ETH و 200 USDT است. الان هر ETH‌ معادل 400 USDT ارزش دارد، پس می‌توانیم بگوییم سرمایه او برابر با 400 USDT‌ است. به نظر می‌رسد علی در نهایت سود خوبی کرده است. بله علی واقعاً سود کرده اما اگر از همان ابتدا سرمایه‌ خود را وارد این استخر نمی‌کرد، الان 500 USDT پول داشت چون سرمایه اولیه او 1 ETH و 100 USDT‌ بود.

این طور به نظر می‌رسد که اگر علی از ابتدا دارایی خود را هولد می‌کرد، نسبت به واریز کردن به یک استخر در یونی سواپ،‌ سود بیشتری به دست می‌آورد. در این مثال خاص، دیدیم که پدیده ضرر ناپایدار در اثر نوسان شدید قیمت به وجود می‌آید و باعث می‌شود تأمین‌کننده نقدینگی بخشی از سود حاصل از افزایش قیمت جفت ارز مورد نظر را از دست بدهد. در حقیقت تمرکز تأمین‌کننده‌ها بیشتر روی دریافت سود از کارمزد معاملات است که این باعث می‌شود از دیگر فرصت‌های موجود در این بازار عقب بمانند.

باید توجه داشته باشیم که این اتفاق در هر دو حالت نوسان صعودی یا نزولی قیمت رخ می‌دهد؛ یعنی اگر قیمت ETH‌ نسبت به زمان واریز به استخر کاهش شدیدی داشته باشد،‌ حتی ممکن است ضرر ناپایدار شدیدتر هم بشود. اما در شرایطی که قیمت‌ها مجدد به حالت قبل برگردد،‌ ضرر ناپایدار هم از بین می‌رود و از آنجایی که تأمین‌کننده‌ها از کارمزد معاملات انجام شده در استخر سود دریافت می‌کنند، می‌توان گفت که در دراز مدت، ضررهای ناپایدار خنثی می‌شود. اما یک تأمین‌کننده همیشه باید نسبت به وجود چنین مسأله‌ای آگاهی داشته باشد.

 

چگونه از یونی سواپ استفاده کنیم؟

یونی سواپ یک برنامه متن باز است و همه می‌توانند نسخه شخصی‌سازی خودشان را بسازند و با آن در تعامل باشند؛ اما محبوب‌ترین پلتفرم‌های یونی سواپ با آدرس‌های app.uniswap.org و uniswap.exchange در دسترس کاربرها قرار دارند. شاید باورش سخت باشد اما کار با یونی سواپ به طرز فوق‌العاده‌ای آسان است.

برای انجام یک معامله یا تعویض توکن کافیست وارد یکی از آدرس‌های بالا بشوید. کیف پول خود را به آن متصل کنید. این کیف پول می‌تواند «متامسک» (Metamask)، «تراست ولت» (Trust Wallet) یا هر کیف پول اتریومی دیگر باشد. در مرحله بعد باید توکنی که قرار است پرداخت کنید و همچنین توکنی که می‌خواهید دریافت کنید را مشخص کنید.

روی دکمه Swap کلیک کنید تا جزئیات تراکنش برای تأیید در یک پنجره پاپ‎‌آپ به شما نمایش داده شود. سپس باید تراکنش را در رابط کیف پول خود تأیید کنید و بعد منتظر بمانید تا تراکنش در بلاک چین اتریوم تأیید شود و تمام. برای بررسی جزئیات تراکنش انجام‌شده می‌توانید از etherscan.io‌ استفاده کنید.

تبادل توکن‌های ERC-20‌ اصلی‌ترین فعالیت کاربران در یونی سواپ است؛ اما کارهای دیگری مثل اضافه کردن توکن به پلتفرم، اضافه کردن نقدینگی به استخرها، برداشت نقدینگی از استخرها، بررسی نقدینگی استخرهای مختلف و… وجود دارند که از توضیح آن‌ها در این مقاله می‌گذریم و در آینده در یک مقاله جداگانه آموزش کار با یونی سواپ را ارائه خواهیم داد.

 

کارمزدها در یونی سواپ

به ازای هر معامله‌ای که در مارکت‌های یونی سواپ انجام می‌شود، ۰.۳ درصد کارمزد توسط کاربرها پرداخت می‌شود که به موجودی کل استخر مربوطه اضافه می‌شود. البته این مبلغ به طور کامل به تأمین‌کننده‌های نقدینگی آن استخر تعلق دارد و هر زمان که بخواهند می‌توانند سود خود را دریافت کنند. سودی که به تأمین‌کننده‌ نقدینگی تعلق می‌گیرد به نسبت درصد سرمایه‌ او از کل نقدینگی استخر محاسبه می‌شود.

جالب است بدانیم که در حال حاضر، تمام کارمزدهای معاملات به تأمین‌کننده‌های نقدینگی می‌رسد و یونی سواپ از این راه هیچ درآمدی برای خود به دست نمی‌آورد؛ البته ممکن است در آینده بخشی از این درآمدها به تیم توسعه‌دهنده پروژه اختصاص پیدا کند.

 

توکن UNI

توکن بومی پلتفرم یونی سواپ، «UNI»‌ نام دارد و با استفاده از آن می‌توان در تصمیم‌های حاکمیتی این شبکه مشارکت کرد. یعنی هولدرهای UNI‌ می‌توانند در نظر سنجی‌ها برای اعمال تغییرات در پروتکل شبکه شرکت کنند.

تعداد کل توکن‌های UNI‌ یک میلیارد عدد است که ۶۰ درصد آن‌ها برای کاربرها و ۴۰ درصد برای اعضای پروژه و سرمایه‌گذارها و مشاوران پروژه در نظر گرفته شده است. در زمان نگارش این مقاله،‌ قیمت هر توکن UNI معادل ۱۰.۶ دلار ارزش دارد و ارزش بازار آن بیشتر از ۶ میلیارد دلار بوده و در جایگاه هفدهم بازار ارزهای دیجیتال قرار دارد.

بخشی از توکن‌های مربوط به کاربرها (قسمتی از همان ۶۰ درصد) در بین کلیه افرادی که در یکی از ۴ استخر ETH/USDT ،ETH/USDC ،ETH/DAI و ETH/WBTC‌ به عنوان تأمین‌کننده نقدینگی مشارکت داشتند، توزیع شد.

 

مزایا و معایب صرافی یونی سواپ

یونی سواپ و در کل، صرافی‌های غیرمتمرکز، پدیده‌ای نوظهور در دنیای کریپتو هستند و هر چه قابلیت‌ها و همچنین محدودیت‌های چنین پلتفرم‌هایی را بهتر بشناسیم، احتمال به خطر افتادن دارایی‌های ما نیز کمتر می‌شود. در ادامه بارزترین نقاط قوت یونی سواپ را با هم مرور می‌کنیم.

• هویت کاربر در یونی سواپ ناشناس می‌ماند، چون نیازی به ثبت نام و احراز هویت نیست.
• اختیار کامل دارایی‌های هر کاربر با خود اوست.
• به‌راحتی و با سرعت می‌توان ارزهای دیجیتال مختلف را در یونی سواپ با هم ترید کرد.
• تمام کارمزد تراکنش‌های هر استخر نقدینگی به تأمین‌کننده‌های آن استخر تعلق می‌گیرد.

اگر بخواهیم چند مورد از نقاط ضعف یونی سواپ را بیان کنیم،‌ می‌توان گفت:

• یونی سواپ فقط از توکن‌های ERC-20‌ پشتیبانی می‌کند و مثلا اگر بخواهید بیت کوین را در آن مبادله کنید،‌ ابتدا باید توکن اتریومی معادل آن،‌ مثلا WBTC را تهیه کنید.
• هکرها و سارقان به‌راحتی می‌توانند در یونی سواپ، استخرهای غیرمعتبر لیست کنند.
• احتمال انجام حمله‌های سایبری در یونی سواپ، مخصوصا در وام‌های فلش زیاد است و هکرها می‌توانند با دستکاری قیمت‌های اوراکل‌ها، در معاملات مارجین اختلال ایجاد کنند.

 

سخن پایانی

یونی سواپ را می‌توان یک پلتفرم خلاقانه در نظر گرفت که به عنوان یک صرافی غیرمتمرکز در بستر اتریوم ساخته شده است و امکان تبادل توکن‌های ERC-20‌ را به ساده‌ترین روش ممکن فراهم کرده است. کاربران تنها با استفاده از کیف پول اتریومی خود می‌توانند معاملات خود را انجام دهند و نیاز به هیچ‌گونه واسطه مثل صرافی‌های متمرکز و احراز هویت نیست.

هرچند کار با صرافی‌های غیرمتمرکز کمی تخصصی‌تر است و حجم معاملات آن‌ها نسبت به صرافی‌های متمرکز خیلی کمتر است، اما آن‌ها تنها راه فعالیت بدون دخالت واسطه‌ها در بازار کریپتو هستند. در آینده‌ای نزدیک و با آمدن اتریوم ۲.۰ باید منتظر انفجار حجم معاملات در این صرافی‌ها باشیم. به نظر شما چقدر طول می‌کشد تا این اتفاق بیفتد؟