فرابورس ایران چیست و چه بازارهایی در آن فعال هستند؟
در کشوری مثل ایران که نرخ تورم بالاست و هر روز ارزش سرمایه ریالی مردم کاهش می‌یابد، سرمایه‌گذاری در بازارهای مختلف یکی از راه‌های نجات از این مخمصه است. برخی‌ها با خرید دارایی‌های فیزیکی همچون مسکن و خودرو ارزش سرمایه خود را حفظ می‌کنند و برخی دیگر بازارهای مالی همچون بورس و فرابورس را ترجیح می‌دهند. اما بازار فرابورس ایران چیست و چه تفاوتی با بازار بورس دارد؟
متاسفانه بسیاری از مردم به دلیل شباهت‌های زیادی که بین بازار بورس و فرابورس وجود دارد، آن‌ها را یکی در نظر می‌گیرند. هر دوی این بازارها محلی برای عرضه سهام شرکت‌های مختلف هستند و امکان کسب سود از آن‌ها وجود دارد. اما این دو بازار تفاوت‌های مهم و عمده‌ای با یکدیگر دارند که آشنایی با آن‌ها حائز اهمیت است.
ما در مجموعه حسینی فایننس مقالات زیادی را در مورد صفر تا صد بازار بورس و نحوه معامله و کسب درآمد از بورس ارائه کرده‌ایم و امروز می‌خواهیم کمی هم در مورد بازار فرابورس صحبت کنیم. از همین رو در ادامه ابتدا فرابورس را تعریف می‌کنیم و با ساختار فرابورس و بازارهای آن آشنا می‌شویم. سپس کمی هم در مورد تفاوت‌های سرمایه‌گذاری در فرابورس نسبت به بورس صحبت می‌کنیم. لطفا تا انتها همراه ما باشید.
بازار فرابورس ایران چیست؟
فرابورس یکی از ارکان بازار سرمایه در ایران است که اولین بار در سال ۱۳۸۷ شمسی و به‌منظور توسعه بازار و کمک به صنایع مختلف برای رسیدن به بازار سرمایه تاسیس شد و فعالیت رسمی خود را از مهر ماه ۱۳۸۸ آغاز کرد. بازار فرابورس توسط شرکت فرابورس ایران ایجاد شده است و از آن زمان تاکنون تحت نظارت مستقیم سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کند.
همان‌طور که در مقدمه اشاره کردیم، بازار فرابورس نیز همانند بورس مکانی برای عرضه سهام شرکت‌های مختلف است. بدین ترتیب سوالی مطرح می‌شود که اگر شرکت‌ها توانایی عرضه سهام شرکت خود را در بازار بورس دارند پس چه نیازی به فرابورس داریم؟ چرا برخی شرکت‌ها به جای اینکه سهام خود را در بازار بورس که شناخته‌شده‌تر است، عرضه کنند، به سراغ عرضه سهام شرکت خود در بازار فرابورس می‌روند؟
در پاسخ به این سوالات باید بگوییم که مهمترین دلیل این اتفاق شرایط دشوار بازار بورس برای پذیرش شرکت‌ها جهت عرضه سهام است. به عبارت دیگر مهمترین تفاوتی که بین بازار بورس و بازار فرابورس وجود دارد، شرایط و نحوه متفاوت آن‌ها در پذیرش شرکت‌ها است.
در واقع بسیاری از شرکت‌های کوچک و تازه‌تاسیس که شرایط پیش‌نیاز مورد نظر برای عرضه سهام خود در بازار بورس تهران را ندارند، می‌توانند سهام خود را در فرابورس عرضه کنند. این کار باعث می‌شود هم یکپارچکی و امنیت بالای بازار بورس حفظ شود و هم شرکت‌های کوچک بتوانند از مزایای عرضه سهام در بورسی دیگر بهره‌مند شوند.
به بازار فرابورس بازار خارج از بورس یا Over the Counter هم گفته می‌شود که اغلب با علامت OTC به نمایش در می‌آید.
تفاوت بازار بورس و بازار فرابورس
علاوه بر تفاوتی که در روند پذیرش شرکت‌ها در بورس و فرابورس وجود دارد، این دو بازار از نقطه‌نظرهای دیگر نیز با هم فرق دارند.
برای مثال یکی دیگر از تفاوت‌های بورس و فرابورس دامنه نوسان این دو بازار است. علاوه بر این، این دو بازار از نظر حداقل میزان سرمایه‌گذاری نیز با یکدیگر تفاوت دارند.
از دیگر تفاوت‌های مهم بازار بورس و فرابورس، تقسیم‌بندی این دو بازار است که با یکدیگر فرق دارد. کسانی که در بازار بورس فعالیت کرده‌اند به‌خوبی می‌دانند که بازار بورس از دو بازار اول و بازار دوم تشکیل شده است. این دو بازار از یکدیگر تاثیر می‌پذیرند و این تاثیر بدین شکل است که شرکت‌ها متناسب با عملکرد خود در هر کدام از این بازارها، ممکن است به بازار دیگر منتقل شوند.
برای درک بهتر موضوع شرکتی را در نظر بگیرید که در بازار اول بورس حاضر است. اگر این شرکت عملکرد قابل‌قبولی از خود نشان ندهد به بازار دوم بورس انتقال داده می‌شود. به همین ترتیب شرکت‌هایی که در بازار دوم قرار دارند درصورتی که عملکرد خوبی از خود نشان بدهند به بازار اول بورس منتقل می‌شوند.
این در حالی است که با مراجعه به سایت رسمی بازار فرابورس متوجه می‌شویم فرابورس از بازارهای مختلفی از جمله بازار اول فرابورس، بازار دوم فرابورس، بازار نوآفرین، بازار پایه، بازار توافقی، بازار سوم فرابورس، بازار دارایی فکر و بازار مشتقات تشکیل شده است.
ارزش شرکت‌های حاضر در بورس و فرابورس دیگر تفاوت این دو بازار را از یکدیگر شکل می‌دهد. شرکت‌هایی که سهام آن‌ها در بورس عرضه شده است، بسیار بزرگ‌تر و سودده‌تر از شرکت‌های فرابورسی هستند. به همین دلیل سرمایه‌گذاری در بورس ریسک کمتری نسبت به فرابورس دارد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد تفاوت بازار بورس و فرابورس خواندن مقاله «بازار بورس و فرابورس چه تفاوت‌هایی دارند؟» را پیشنهاد می‌کنیم.
انواع بازارها در فرابورس ایران
در بخش قبلی تاحدودی در مورد انواع بازارها در فرابورس ایران صحبت کردیم و گفتیم که برخلاف بازار بورس که تنها دو بازار به‌نام‌های بازار اول و بازار دوم دارد، در فرابورس شاهد بازارهای مختلف و بیشتری هستیم. این بازارها در جدول زیر نمایش داده شده‌اند:
برای آشنایی بهتر شما با این بازارها در ادامه هر کدام را به‌صورت جداگانه توضیح می‌دهیم.
معرفی بازار اول فرابورس
در بازار اول فرابورس سهام شرکت‌های سهامی عام و تعاونی سهامی عامی که شرایط مربوط به عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس و شرایط دستورالعمل پذیرش آن را احراز کرده باشند، خریدوفروش می‌شود.
هر شرکتی که بخواهد سهام خود را در بازار اول فرابورس عرضه کند باید امیدنامه تهیه کرده و مدارک و مستندات کافی برای شناخت وضعیت شرکت را ارائه کند. در این صورت هیات پذیرش اوراق بهادار، وضعیت مالی و عملیاتی آن شرکت را بررسی می‌کند و اگر شرایط مورد نیاز را داشته باشد، با پذیرش آن شرکت در فرابورس موافقت می‌کند. از جمله مهمترین شرایط مورد نیاز برای این کار عبارتند از:
- داشتن حداقل ۲۰۰ سهام‌دار و حداقل ۱۰ درصد سهام شناور
- گذشت حداقل ۲ سال از زمان بهره‌برداری عملیاتی و ارائه خدمات شرکت
- داشتن حداقل سرمایه ثبت شده ۵۰۰ میلیارد ریالی یا ارزش سهام شرکت حداقل ۲۰۰۰ میلیارد ریالی
- نداشتن زیان انباشته
- متعهد بودن به ارائه حداقل یک بازارگردان به فرابورس
از جمله ناشران درج شده در بازار اول فرابورس می‌توان به سهام شرکت‌های افرانت، بیمه زندگی خاورمیانه، ایران خودرو دیزل و گروه سرمایه‌گذاری میراث فرهنگی اشاره کرد.
معرفی بازار دوم فرابورس
بازار دوم فرابورس نیز مانند بازار اول محلی برای عرضه سهام شرکت‌های سهامی عام و تعاونی سهامی عام است. تنها تفاوت بازار دوم فرابورس با بازار اول در این است که شرکت‌ها با انعطاف‌پذیری بیشتری می‌توانند وارد آن شوند. ورود به بازار دوم نیز همانند بازار اول نیازمند ارائه امیدنامه و مدارک و مستندات کافی برای شناخت وضعیت شرکت است.
شرکت‌های مختلف برای پذیرفته‌شدن در بازار دوم فرابورس باید ۱۰ شرط مهم را داشته باشند که از مهمترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شناور بودن حداقل ۵ درصد از سهام شرکت
- گذشت حداقل ۱ سال از زمان تاسیس شرکت
- حداقل سرمایه ثبت شده ۱۵۰ میلیاردی یا ارزش بازار سهام شرکت حداقل ۸۰۰ میلیاردی
- وجود حداقل یک بازارگردان
بیمه پاسارگاد، سیم و کابل ابهر، آنتی‌بیوتیک سازی ایران و نفت ایرانول از جمله شرکت‌های حاضر در بازار دوم فرابورس ایران هستند.
بازار نوآفرین فرابورس چیست؟
بازار نوآفرین فرابورس از جمله بازارهای جدیدی است که پاییز سال ۱۴۰۲ شمسی با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار تشکیل شد. در این بازار دو تابلو به نام‌های تابلوی رشد و تابلوی دانش بنیان داریم.
در بازار نوآفرین فرابورس و در تابلوی رشد سهام شرکت‌هایی عرضه می‌شود که چشم‌انداز درآمدی روشن و توانایی رشد و توسعه فراوانی دارند. این شرکت‌ها معمولا برای پیاده‌سازی طرح‌های توسعه‌ای خود نیازمند تامین مالی هستند. مهمترین شرایط پذیرش شرکت‌ها در تابلوی رشد عبارتند از:
- قرار داشتن جمع حقوق صاحبان سهام در بازه حداقل ۱۰۰ میلیارد ریال و حداکثر ۵۰۰۰ میلیارد ریالی
- دارا بودن طرح توجیهی مبنی بر وجود چشم‌انداز روشن از سودآوری
در تابلوی دانش بنیان بازار نوآفرین فرابورس نیز شرکت‌های فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال، شرکت‌های خلاق در زمینه خلق ارزش و تولید علم و شرکت‌های فن‌آور سهام خود را عرضه می‌کنند. این شرکت‌ها با مجوز دانش بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مشغول فعالیت هستند. مهمترین شرایط پذیرش در تابلوی دانش بنیان عبارتند از:
- داشتن حداقل سرمایه ثبت شده شرکت ۱۰۰ میلیارد ریالی
- مجوز دانش بنیان مورد تایید معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری یا مراجع مرتبط
شرکت‌های مجتمع پترو صنعت گامرون و کیا الکترود شرق از جمله شرکت‌هایی هستند که در بازار نوآفرین فرابورس قرار دارند.
بازار پایه فرابورس
بازار پایه فرابورس بازاری است که در آن شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بازار اول و دوم را ندارند یا به دلیل اتفاقات مختلفی همچون ورشکستی و انحلال امکان ادامه فعالیت آن‌ها در این بازارها وجود ندارد، حضور دارند.
بازار پایه خود به سه بازار به نام‌های بازار پایه زرد، بازار پایه نارنجی و بازار پایه قرمز تقسیم‌بندی می‌شود که مهمترین تفاوت آن‌ها در دامنه نوسان‌شان است.
معرفی بازار توافقی فرابورس
بازار توافقی فرابورس با هدف تسهیل اجرای مفاد بند ب ماده ۳۶ قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور و برای نقل و انتقال اوراق بهادار تشکیل شده است. در این بازار سهام شرکت‌هایی که اوراق بهادار آن‌ها نزد سازمان بورس و اوراق بهادار به ثبت رسیده است درج می‌شود که این کار بعد از ارائه مدارک و مستندات لازم و تایید فرابورس ایران انجام خواهد شد.
نکته مهم در مورد بازار توافقی فرابورس این است که شرکت‌های حاضر در آن فرآیند پذیرش را طی نمی‌کنند. ضمن اینکه شرکت‌های نوآوران آرکا صنعت پارسیان و مخمل و ابریشم کاشان از جمله شرکت‌های حاضر در بازار توافقی فرابورس هستند.
بازار سوم فرابورس چیست؟
در بازار سوم فرابورس نیز اوراق بهاداری معامله می‌شود که دارای مجوز هستند اما شرایط لازم برای پذیرفته شدن در فرابورس را ندارند. در این بازار عرضه خرد، عرضه یکجا و پذیره‌نویسی اوراق انجام می‌شود.
معرفی بازار دارایی فکر فرابورس
بورس دارایی فکری فرابورس که با نام بورس ایده نیز شناخته می‌شود، یکی دیگر از بازارهای زیرمجموعه بازار فرابورس ایران است. هدف از وجود این بازار کمک به مخترعان و مبتکران برای تجاری‌سازی ایده‌ها و اختراعات‌شان است. بدین ترتیب هم مخترعان مورد حمایت قرار می‌گیرند و هم شرکت‌ها و صنایع مختلف می‌توانند از این اختراعات و ایده‌ها استفاده کنند.
حق ثبت اختراع، نشان تجاری، طرح‌های صنعتی، حق انحصاری اثر و موارد دیگری همچون علائم جغرافیایی، ارقام گیاهی و… از جمله اوراق بهاداری هستند که در بازار دارایی فکری فرابورس معامله می‌شوند.
بازار مشتقات فرابورس
در حال حاضر با مراجعه به بخش بازار مشتقات در سایت رسمی فرابورس با اوراق تبعی مواجه می‌شویم که در این بازار قابل معامله هستند. منظور از اوراق اختیار فروش تبعی اوراق بهاداری است که بر اساس آن، دارنده اوراق می‌تواند به یک شرط دارایی پایه خود را با قیمت مشخصی که به آن قیمت اعمال می‌گوییم و در تاریخ مشخص که به آن تاریخ اعمال یا سررسید می‌گوییم، به فروشنده بفروشد. این شرط مالکیت دارایی پایه است که همان سهام یا اوراقی که اختیار فروش تبعی بر روی آن منتشر می‌شود، می‌باشد.
ضمن اینکه انواع اوراق اختیار فروش تبعی شامل بیمه سهام و تامین مالی می‌شود.
سخن پایانی
یکی از شاخه‌های مهم بازار سرمایه در ایران بازار فرابورس است که زیر نظر مستقیم سازمان بورس و اوراق بهادار ایران فعالیت می‌کند. در این بازار که خود به چندین بازار مختلف تقسیم‌بندی می‌شود، سهام شرکت‌هایی قابل خریدوفروش است که نتوانسته‌اند بنا به دلایل مختلف سهام شرکت خود را در بازار بورس عرضه کنند.
بازار فرابورس ایران با داشتن شرایط پذیرش منعطف‌تر باعث شده تا شرکت‌ها و کسب‌وکارهای کوچکی که توانایی عرضه سهام خود را در بورس ندارند، بتوانند با عرضه سهام خود در فرابورس به توسعه و پیشرفت خود ادامه دهند و منابع مالی مورد نیاز خود را تامین کنند.
بازار اول فرابورس، بازار دوم فرابورس، بازار نوآفرین، بازار پایه، بازار توافقی، بازار سوم فرابورس، بازار دارایی فکر و بازار مشتقات از جمله بازارهای فعال در فرابورس هستند که می‌توانید دارایی مورد نظر خود را در آن‌ها معامله کنید.
برای دریافت مشاوره تخصصی رایگان از کارشناسان ما، اطلاعات خواسته شده رو تکمیل فرمایید.
