بورس انرژی چیست؟ معامله در بورس انرژی
با توجه به اینکه کشور ما ایران از جمله کشورهایی‌ست که منابع استخراج گاز و نفت زیادی دارد، وجود یک بازار شفاف برای انجام معاملات محصولات انرژی مانند محصولات نفتی ضروری است. از این رو، بورس انرژی به عنوان بستری برای معامله و دادوستد کالاهایی مانند فرآورده‌های نفتی، پتروشیمی، گاز، برق و سایر حامل‌های انرژی ایجاد شده است.
این بازار محیط شفاف و مناسبی را برای خریدوفروش فرآورده‌های انرژی و اوراق بهادار مربوط به این کالاها ایجاد کرده که از طریق اینترنت قابل دسترسی است. در این مقاله نحوه معاملات کالاها در بورس انرژی را توضیح خواهیم داد.
بورس انرژی چیست؟
در واقع، بورس انرژی نوعی از بورس کالاست که به طور خاص بر روی معاملات حامل‌های انرژی تمرکز دارد. همانند سایر بورس‌ها، در بورس انرژی نیز خریداران و فروشندگان در فضایی رقابتی به دادوستد می‌پردازند و قیمت‌ها بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. این فرایند به شفافیت بیشتر در قیمت‌گذاری، کشف قیمت عادلانه‌تر و تسهیل معاملات حامل‌های انرژی کمک می‌کند.
بورس انرژی ایران در سال ۱۳۹۱ تاسیس شد و به عنوان چهارمین بورس رسمی کشور فعالیت خود را آغاز کرد. در حال حاضر، معاملات نفت خام، گاز طبیعی، برق، اوراق بهادار مبتنی بر این کالاها و سایر ابزارهای مرتبط در بورس انرژی ایران انجام می‌شود.
سهام بخش انرژی، از جمله آن‌هایی که در حال اکتشاف و توسعه محصولات نفت و گاز و همچنین منابع انرژی تجدیدپذیر و برخی از شرکت‌های خدمات تلفیقی هستند، بازاری عظیم با پتانسیل رشد قوی را نشان می‌دهد.
برای معامله در بورس انرژی، سرمایه‌گذاران باید در یکی از کارگزاری‌های عضو بورس ثبت‌نام کرده و کد بورسی دریافت کنند. سپس می‌توانند با استفاده از نرم‌افزار معاملاتی، اقدام به خرید و فروش اوراق بهادار مورد نظر خود کنند.
ویژگی‌های بورس انرژی
ویژگی و مزایا بورس انرژی عبارتند از:
- شفافیت بیشتر: قیمت‌ها در بورس انرژی به طور عمومی و در زمان واقعی در دسترس هستند که همین امر موجب شفافیت بیشتر بازار و کاهش ریسک معاملات می‌شود.
- قیمت‌گذاری عادلانه‌تر: با حضور تعداد زیادی خریدار و فروشنده در بورس انرژی، قیمت‌ها بر اساس عرضه و تقاضا به طور عادلانه‌تری تعیین می‌شوند.
- تسهیل معاملات: بورس انرژی یک بستر متمرکز برای معاملات محصولات و فراورده‌های انرژی فراهم خواهد کرد که انجام معاملات را آسان‌تر و کارآمدتر می‌کند.
- جذب سرمایه: بورس انرژی می‌تواند به جذب سرمایه به بخش انرژی کمک زیادی کند.
- تنوع‌بخشی به سبد سرمایهگذاری: سرمایه‌گذاران می‌توانند با سرمایهگذاری در بورس انرژی، سبد سرمایهگذاری خود را تنوع بخشند.
مزایا و محدودیت‌های سرمایهگذاری در بورس انرژی
سرمایهگذاری در بورس انرژی می‌تواند فرصت‌های مناسبی برای کسب سود به سرمایه‌گذاران ارائه دهد. با این حال، این نوع سرمایهگذاری با نوسانات قیمتی، ریسک‌های سیاسی و اقتصادی و پیچیدگی‌هایی همراه است. بنابراین، سرمایه‌گذاران قبل از ورود به این بازار باید به طور کامل از مزایا و محدودیت‌های آن آگاه باشند و با در نظر گرفتن توانایی ریسک‌پذیری خود، اقدام به سرمایهگذاری کنند.
کالاهای قابل معامله در بورس انرژی
اغلب کالاهایی که در بورس انرژی مورد معامله قرار می‌گیرند شامل حامل‌های انرژی اولیه مانند نفت خام، گاز طبیعی، برق، زغال سنگ و محصولات پالایشگاهی مثل بنزین، گازوئیل، نفت سفید، محصولات پتروشیمی می‌شوند.
گفتنی است که علاوه بر موارد ذکر شده در این بازار اوراق بهادار مبتنی بر حامل‌های انرژی مانند قراردادهای آتی، اختیار معامله، سهام شرکت‌های فعال در حوزه انرژی نیز خریدوفروش می‌گردند.
قراردادهای قابل معامله در بورس انرژی
- قرارداد نقدی: قرارداد نقدی آن نوع از قرارداد در بورس انرژی است که پرداخت بهای کالای مورد معامله و تحویل آن طبق دستورالعمل تسویه و پایاپای بورس انرژی (مصوب سازمان) انجام می‌گیرد.
- قرارداد نسیه: قراردادی که در بازار فیزیکی کالا در هنگام معامله تحویل داده می‌شود و بهای کالا در تاریخ سررسید و براساس دستورالعمل تسویه پرداخت می‌شود، قرارداد نسیه می‌گویند.
- قرارداد سلف: این نوع قرارداد مختص بازار فیزیکی در بورس انرژی است و بر اساس آن کالا در زمانی مشخص در زمان آینده تحویل داده می‌شود ولی بهای آن در هنگام معامله و براساس دستورالعمل تسویه سازمان پرداخت می‌گردد.
- قرارداد کشف پریمیوم: قرارداد کشف پریمیوم قراردادی است که در آن طرفین معامله توافق می‌کنند که کالا در زمان مشخصی در آینده بارگیری، حمل و تحویل داده شود، اما قیمت کالا بر اساس قیمت نهایی که شامل قیمت پایه به علاوه مابه التفاوت توافق شده می‌شود، پرداخت می‌گردد.
- قرارداد سلف موازی: به قراردادی گفته می‌شود که بر اساس آن خریدار و فروشنده در مورد مبلغ معامله توافق می‌کنند و قیمت کالا را در روز انعقاد قرارداد مشخص می‌کنند و همچنین توافق می‌کنند که مقدار مشخصی از کالا را در زمان مورد توافق معامله کنند یعنی فروشنده در تاریخ مشخصی کالا را به خریدار تحویل دهد.
- قرارداد آتی: قرارداد آتی همان قراردادی است که در بازار مشتقه معامله می‌شود و در آن خریدار و فروشنده توافق می‌کنند در تاریخ مشخصی در آینده، مقدار معینی از کالای معین را با قیمتی که الان تعیین می‌کنند، بفروشد و بخرند.
- قرارداد اختیار معامله: قراردادی است که مختص معاملات اوراق بهادار است و براساس آن، فرد معامله‌گر در ازای پرداخت مبلغ مشخصی، حق (نه الزام و تعهد) دارد که در زمانی مشخص با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به خرید یا فروش دارایی اقدام کند.
انواع بازارهای بورس انرژی
بورس انرژی دارای چهار بازار فیزیکی، مشتقه، فرعی و سایر اوراق بهادار قابل معامله است. هر یک از این بازارها (تابلوها) دارای دو رینگ داخلی و بینالمللی هستند.
- بازار فیزیکی: در بازار فیزیکی، کالاهای پذیرفته شده در بورس انرژی خریدوفروش می‌شوند. این بازار شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل‌های انرژی است. گفتنی است که تمامی معاملات در این بازار به واسطه کارگزاری‌ها انجام می‌شوند.
- بازار مشتقه: برخلاف بازار فیزیکی که خود کالا در آن مورد معامله قرار می‌گیرد، در بازار مشتقه بورس انرژی ایران اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای ذکر شده خرید و فروش می‌شوند. بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد است.
معاملات در بازار مشتقه بورس انرژی با استفاده از ابزارهای مالی و قراردادهای ویژه‌ای مانند «قرارداد سلف موازی»، «قرارداد آتی» و «قرارداد اختیار معامله» انجام می‌شوند. تمام این قراردادها و معاملات در بازارهای اینترنتی و به‌صورت کاملا الکترونیکی انجام می‌شوند.
در قرارداد سلف موازی، یک دارایی پایه مشخص می‌شود.
دارایی پایه در واقع نوعی ابزار مالی مانند سهام و ارز است که به عنوان تعیین‌کننده ارزش ابزار مشتقه در نظر می‌شود. بر اساس قرارداد سلف موازی، بخش مشخصی از دارایی پایه به فروش می‌رسد. وجه قرارداد در هنگام معامله و بر اساس زمان‌بندی تعیین شده در مشخصات قرارداد پرداخت می‌شود؛ با پایان موعد سررسید، دارایی پایه تحویل داده می‌شود. این قرارداد طی دوره معاملاتی قابل فروش و معامله است.
- بازار فرعی: قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله و بازار سایر اوراق بهادار قابل معامله شامل گواهی صندوق‌های سرمایهگذاری قابل معامله و اوراق گواهی ظرفیت است.
این بازار مختص معاملات کالاهای تک محموله‌ای است که هر نوبت عرضه آن‌ها نیازمند ارسال درخواست جداگانه و اخذ موافقت کمیته عرضه خواهد بود. این درخواست ابتدا به واسطه مشاور پذیرش به بورس ارسال و در صورت کامل بودن مدارک، به کمیته عرضه منتقل می‌شود.
سخن پایانی
بورس انرژی از جمله بازارهای سرمایهگذاری در ایران است که درآن کالاهایی مانند نفت، فرآورده‌های پتروشیمی و سایر کالاهای انرژی مبادله می‌شوند. از ویژگی‌های این بازار می‌توان به شفافیت و تنوع آن و جذب سرمایه برای بخش انرژی اشاره کرد. دسترسی به این بازار از طیق اینترنت امکان‌پذیر است و همه افرادی که کد بورسی داشته باشند می‌توانند با توجه به مقدار سرمایه خود در این بازار شرکت کنند.
معاملات به شکل‌های مختلفی در این بازار انجام می‌شوند. از این رو، پیش از هر اقدامی لازم است تا حدودی با انواع معاملات این بازار آشنایی داشته باشید. مطالب این مقاله می‌تواند به شما کمک زیادی کند.
برای دریافت مشاوره تخصصی رایگان از کارشناسان ما، اطلاعات خواسته شده رو تکمیل فرمایید.
