با تاریخچه پیدایش بورس در جهان آشنا شوید
زمانی که از بورس صحبت می‌شود، در حقیقت اشاره به بازاری دارد که در آن هزاران شرکت مختلف سهام خود را برای فروش و سرمایه‌گذاری عرضه کرده‌اند و بورس همان محلی است که این دادوستد در آنجا انجام می‌شود. افرادی که با خرید سهام شرکت‌ها در آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند، مالک بخشی از آن شرکت می‌شوند و هرگونه رشد و سوددهی شرکت باعث می‌شود آن‌ها نیز سود کنند.
اما نکته جالبی که در مورد بورس وجود دارد، این است که چنین بازاری مختص عصر مدرن نیست و از صدها سال پیش نوع ساده‌تر آن در سرتاسر جهان برپا بوده است. همان‌طور که از عنوان مقاله هم می‌توان حدس زد، در این مقاله می‌خواهیم در مورد تاریخچه پیدایش بورس در جهان صحبت کنیم و ببینیم که مردمان کدام کشور برای اولین بار مفهوم بورس و خریدوفروش سهام و اوراق بهادار را به همگان معرفی کردند.
اولین بازارهای کالا و اوراق بهادار
با اینکه تا دهه ۱۵۰۰ میلادی خبری از بازارهای اوراق بهادار واقعی نبود، اما چندین بازار مختلف وجود داشتند که فعالیت آن‌ها بسیار شبیه به بازار اوراق بهادار بود.
برای مثال در دهه ۱۱۰۰ میلادی، گروهی به نام «Courtiers de change» در کشور فرانسه مسئولیت مدیریت بدهی‌های کشاورزان را از طرف بانک‌ها برعهده داشتند. بسیاری از تاریخ‌دانان این فعالیت را اولین نمونه از بروکری و کارگزاری می‌دانند که در جریان آن اعضای این گروه عملا مشغول معامله بدهی دیگران بودند.
در قرن سیزدهم نیز بازرگانان ونیزی به دادوستد اوراق بهادار دولتی می‌پرداختند. خیلی زود بانک‌داران شهرهای مجاور ایتالیایی نیز شروع به معامله اوراق بهادار دولتی کردند که از مهمترین آن‌ها می‌توان به شهرهای ورونا، جنوا و فلورنس اشاره کرد.
اولین بازار اوراق بهادار رسمی جهان
اولین بازارهای اوراق بهادار جهان معمولا به کشور بلژیک نسبت داده می‌شوند. در دهه‌های ۱۴۰۰ و ۱۵۰۰ میلادی، شهرهای بروژ، فلاندر، گنت و روتردام در هلند همگی دارای بازارهای تبادل «سهام» بودند.
با این حال این شهر آنتورپ است که به عنوان اولین بازار رسمی اوراق بهادار جهان شناخته می‌شود. در آن سال‌ها آنتورپ مرکز تجاری بلژیک محسوب می‌شد که خانواده پرنفوذ «ون در برز» (Van der Beurze) نیز در آن ساکن بودند. برای همین اولین بازارهای اوراق بهادار تنها با نام «بورزن» (Beurzen) که برگرفته از نام فامیلی این خانواده است، شناخته می‌شدند.
تمام این بازارهای اوراق بهادار اولیه یک چیز مشخصی را کم داشتند و آن سهام شرکت‌ها بود. با اینکه زیرساخت‌ها و سازمان‌دهی‌های آن بازارها بسیار شبیه بازارهای اوراق بهادار امروزی بود، ولی هیچ کس در آن‌ها به خریدوفروش سهام شرکت‌ها نمی‌پرداخت. در عوض این بازارها با بدهی‌های شخصی، شرکتی و دولتی سروکار داشتند. نوع سیستم و شکل سازمانی این بازارها شبیه هم بود، اما دارایی‌های معامله شده با یکدیگر فرق داشتند.
اولین شرکت سهامی عام در جهان
کمپانی هند شرقی به عنوان اولین شرکت سهامی عام جهان شناخته می‌شود. یک دلیل بسیار مهم باعث شد کمپانی هند شرقی تبدیل به اولین شرکت سهامی عام شود و آن ریسک بالای فعالیت این شرکت بود.
در آن زمان سفر با کشتی به هر گوشه از جهان بسیار خطرناک بود. زمانی که منطقه هند شرقی برای اولین بار کشف شد به دلیل پتانسیل معاملاتی بالا و منابع زیادی که در آنجا وجود داشت، افراد زیادی به آن منطقه سفر می‌کردند. با این حال تنها تعداد کمی از این سفرهای دریایی به موفقیت می‌رسید و بسیاری از کشتی‌ها اسیر طوفان و دزدان دریایی می‌شدند. همین موضوع باعث شد تا سرمایه‌گذاران به فکر کاهش ریسک‌های این کار بیفتند.
به همین علت در دهه ۱۶۰۰ میلادی شرکت منحصر به فردی که اسم خود را «مجموعه‌ای از شرکای تجاری لندن که در هند شرقی بازرگانی می‌کنند» گذاشته بودند، شکل گرفت. این همان کمپانی هند شرقی مشهور است که برای اولین بار از فرمول «مسئولیت محدود» استفاده کرد.
در آن زمان سرمایه‌گذاران به این نتیجه رسیدند که قرار دادن تمام تخم‌مرغ‌ها در یک سبد کار عاقلانه‌ای برای معامله در هند شرقی نیست. اگر فرض کنیم هر کشتی که از هند شرقی برمی‌گردد، ۳۳ درصد شانس دزدیده‌شدن توسط دزدان دریایی را داشته باشد به جای اینکه سرمایه‌گذاران تنها در یک سفر دریایی سرمایه‌گذاری کنند و ریسک از دست دادن تمام سرمایه خود را به جان بخرند، می‌توانستند در چند کشتی سرمایه‌گذاری کنند. بدین ترتیب حتی اگر از ۳ یا ۴ کشتی سرمایه‌گذاری شده یکی از آن‌ها به سلامت برنمی‌گشت، سرمایه‌گذار هنوز هم به سود می‌رسید.
این فرمول بسیار موفقیت‌آمیز بود و خیلی زود کسب‌وکارهای دیگری نیز در انگلیس، فرانسه، بلژیک و هلند از آن استفاده کردند.
در سال ۱۶۰۲ میلادی کمپانی هند شرقی با عرضه سهام خود در بازار اوراق بهادار آمستردام به طور رسمی به اولین شرکت سهامی عام تبدیل شد. بدین ترتیب سهام و اوراق قرضه این شرکت در اختیار سرمایه‌گذاران قرار داده شد و هر کدام از این سرمایه‌گذارها درصد مشخصی از سود شرکت کمپانی شرقی را صاحب شدند.
فروش سهام در قهوه‌خانه‌ها
قبل از اینکه سرمایه‌گذاران در تالارهای بورس فریاد بزنند و فرم‌های سفارش خود را به هوا بیندازند، خریدوفروش سهام اغلب در قهوه‌خانه‌ها و کافی‌شاپ‌ها انجام می‌شد. در آن زمان سهام شرکت‌ها به صورت دستی و روی کاغذ نوشته می‌شدند و سرمایه‌گذاران آن‌ها را در قهوه‌خانه‌ها با یکدیگر معامله می‌کردند.
برای همین از آنجایی که سرمایه‌گذاران برای خرید و فروش سهام به کافی‌شاپ‌ها مراجعه می‌کردند، می‌توان اولین بازارهای بورس را همین قهوه‌خانه‌ها در نظر گرفت. با این حال مردم خیلی زود به این نتیجه رسیدند که به جای کافی‌شاپ‌ها بهتر است یک مکان اختصاصی برای این کار در نظر بگیرند و بدین ترتیب بازارهای بورس تشکیل شد.
اولین حباب بازار سهام
در آن زمان کسی نمی‌دانست که بازار سهام چقدر مهم است. سرمایه‌گذاران می‌دانستند که چنین بازاری قدرتمند و دارای ارزش است ولی هیچ‌کس از پتانسیل واقعی آن خبر نداشت. برای همین اولین روزهای بازار سهام چیزی شبیه غرب وحشی بود. در لندن شبانه کسب‌وکارهای جدید ایجاد می‌شد و حتی قبل از خروج اولین کشتی از بندر تمام سهم‌های خود را به سرمایه‌گذاران می‌فروخت.
هیچ قانون و مقرراتی برای این کار وجود نداشت و برای همین نمی‌شد شرکت‌های واقعی را از شرکت‌های جعلی تشخیص داد. همین موضوع باعث شد شرکت‌ها از پرداخت سود سرمایه‌گذاران عاجز بمانند و در نهایت دولت انگلیس تا سال ۱۸۲۵ عرضه و خریدوفروش سهام را ممنوع کرد.
تاسیس اولین بورس اوراق بهادار جهان
علی‌رغم ممنوعیتی که برای خریدوفروش سهام اعمال شده بود، در سال ۱۸۰۱ میلادی، بازار بورس لندن به طور رسمی شروع به کار کرد. از آنجایی که شرکت‌ها نمی‌توانستند سهام خود را تا سال ۱۸۲۵ به سرمایه‌گذاران بفروشند، بازار بورس لندن فعالیت محدودی داشت. اما در سال ۱۸۱۷ که بازار بورس نیویورک تاسیس شد، نقطه عطفی در تاریخ بازارهای مالی شکل گرفت.
در بازار بورس نیویورک که امروزه به عنوان بزرگترین بازار بورس جهان از نظر حجم معاملات شناخته می‌شود و حتما شما هم آن را با علامت اختصاری NYSE می‌شناسید، از همان روزهای اول سهام شرکت‌های مختلف خریدوفروش شده است. البته جالب است بدانید که NYSE اولین بازار بورس آمریکا نبود، ولی چون در مرکز منطقه تجاری و اقتصادی آمریکا در نیویورک قرار داشت، توانست به چنین موفقیتی برسد.
بازارهای بورس مدرن جهان
امروزه تقریبا تمام کشورهای جهان بازار بورس اختصاصی خود را دارند. در کشورهای توسعه‌یافته، بسیاری از بازارهای بورس در همان قرن ۱۹ و ۲۰ و بعد از تاسیس بازار بورس لندن و نیویورک آغاز به کار کردند. از سوئیس گرفته تا ژاپن، تمام کشورهای قدرتمند و پیشرفته دارای بازار بورس هستند که تا به امروز به فعالیت خود ادامه داده‌اند.
به عنوان مثال بازار بورس کانادا در سال ۱۸۶۱ میلادی تاسیس شد و هم‌اکنون این بورس بزرگترین بورس کانادا و سومین بورس بزرگ در منطقه آمریکای شمالی است. در این بورس کسب‌وکارهای کانادایی و سایر مناطق جهان فعالیت دارند.
حتی مناطق جنگ‌زده جهان مثل عراق نیز بازار بورس خود را دارند. با اینکه بورس این کشور شرکت‌های سهامی عام زیادی ندارد، ولی سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند در آن سرمایه‌گذاری کنند. بازار بورس عراق همچنین یکی از معدود بورس‌هایی بود که بحران مالی سال ۲۰۰۸ میلادی تاثیر چندانی روی آن نداشت.
در آمریکا نیز بازار بورس نیویورک اولین رقیب خود را در دهه ۷۰ میلادی پیدا کرد. در آن زمان دو سازمان به نام‌های «انجمن ملی فروشندگان اوراق بهادار» (National Association of Securities Dealers) و «سازمان تنظیم مقررات صنعت مالی» (Financial Industry Regulatory Authority) با همکاری یکدیگر بازار بورس NASDAQ را تاسیس کردند که در زبان فارسی به آن «نزدک» نیز گفته می‌شود.
بورس نزدک از همان ابتدا ساختار متفاوتی نسبت به سایر بورس‌ها داشته است. برای مثال به جای داشتن یک مرکز معاملاتی فیزیکی، نزدک کاملا به شکل اینترنتی مدیریت می‌شود و خریدوفروش سهام در آن مجازی است. همین موضوع باعث شد بورس نزدک دست بالا را در این رقابت داشته باشد.
بزرگترین بورس‌های جهان کدام‌ها هستند؟
با نگاهی به لیست ۱۰ بورس بزرگ جهان می‌توان فهمید که قوانین بازارهای مالی در حال تغییر هستند. این روزها علاوه بر کشورهای پیشرفته، بورس برخی از کشورهای در حال توسعه آسیایی نیز در رتبه‌های برتر بزرگترین بورس‌های جهان قرار دارند.
در ادامه لیستی از ۱۰ بورس برتر جهان از نظر ارزش بازار را مشاهده می‌کنید:
از دیگر بازارهای بورس برتر جهان که جایی در لیست بالا ندارند می‌توان به بازار بورس بمبئی در هند و بازار بورس BM&F Bovespa در سائوپائولوی برزیل اشاره کرد.
سخن پایانی
بازار بورس یکی از بازارهای بسیار مهم است که نقش اساسی در اقتصاد هر کشور و کل جهان دارد. چنین بازاری مختص عصر مدرن نیست و از سال‌ها پیش شکل خاصی از آن وجود داشت. در آن زمان دادوستد‌ها در محل‌های عمومی مثل قهوه‌خانه‌ها انجام می‌شد تا اینکه رفته رفته مراکز اختصاصی مثل بازارهای بورس برای این کار تاسیس شد.
مطالعه تاریخچه پیدایش بورس در جهان می‌تواند اطلاعات با ارزشی را در اختیار ما قرار دهد که از همین رو در این مقاله تلاش کردیم در مورد نحوه به وجود آمدن چنین بازارهای مالی صحبت کنیم. امیدواریم از مطالب گفته شده نهایت استفاده را برده باشید.
برای دریافت مشاوره تخصصی رایگان از کارشناسان ما، اطلاعات خواسته شده رو تکمیل فرمایید.
