سیاست پولی انقباضی و انبساطی چیست؟
سیاستهای پولی انقباضی و انبساطی ابزارهای قدرتمند بانکهای مرکزی برای مدیریت شرایط اقتصادی هستند. این دو سیاست با هدف کنترل تورم، تحریک رشد اقتصادی یا جلوگیری از رکود بهکار میروند. در این مقاله، به بررسی عمیق این دو سیاست، نحوه عملکرد و تاثیر آنها بر اقتصاد، نرخ بهره، تورم و بازارهای مالی پرداختهایم. آشنایی با این سیاستها به شما کمک میکند تا درک بهتری از تصمیمات اقتصادی و تاثیر آنها بر زندگی روزمره داشته باشید. در ادامه با این مقاله از حسینی فایننس به تمام ابعاد این سیاست پولی خواهیم پرداخت.
سیاست پولی انقباضی و انبساطی چیست؟
سیاست پولی انقباضی و انبساطی دو رویکرد اصلی بانک مرکزی برای کنترل مقدار پول در گردش و مدیریت وضعیت اقتصادی کشور هستند. در سیاست پولی انقباضی، بانک مرکزی عرضه پول را کاهش میدهد و نرخ بهره را افزایش میدهد تا تورم مهار شود و سرعت رشد اقتصادی کنترل گردد. این سیاست معمولا زمانی اجرا میشود که قیمتها بیش از حد بالا رفتهاند یا اقتصاد بیشازحد داغ شده است.در مقابل، سیاست پولی انبساطی با هدف افزایش فعالیت اقتصادی به کار میرود. در این حالت بانک مرکزی عرضه پول را افزایش میدهد، نرخ بهره را پایین میآورد و تلاش میکند تقاضای کل و اشتغال را تحریک کند. این سیاست معمولا در دورههای رکود، کاهش تولید یا ضعف تقاضای مصرفکننده اجرا میشود.
سیاست پولی انقباضی چگونه عمل میکند؟
سیاست پولی انقباضی با هدف کاهش نقدینگی و کنترل تورم از طریق ابزارهای مختلف بانک مرکزی اعمال میشود. این ابزارها شامل افزایش نرخ بهره، فروش اوراق قرضه و بالا بردن ذخایر قانونی بانکها هستند که به کاهش تقاضا و تقویت پسانداز کمک میکنند.
افزایش نرخ بهره
افزایش نرخ بهره باعث میشود که وام گرفتن برای مردم و شرکتها گرانتر شود. این امر کاهش تقاضا برای اعتبار را به دنبال دارد، چرا که افراد و کسبوکارها بیشتر تمایل به پسانداز دارند تا قرض گرفتن. این کاهش در تقاضا میتواند به محدود شدن تقاضای کل بازار و کاهش فشار قیمتی کمک کند. در نتیجه، از رشد بیش از حد قیمتها و تورم جلوگیری میشود.
فروش اوراق قرضه دولتی
وقتی بانک مرکزی اوراق قرضه دولتی میفروشد، پول را از بازار جمعآوری میکند. این عمل باعث کاهش نقدینگی در بازار میشود، چرا که سرمایهگذاران با خرید اوراق، پول خود را از گردش خارج میکنند. با کاهش نقدینگی، تقاضای بازار محدود میشود و از فشار تورمی جلوگیری خواهد شد.
افزایش ذخایر قانونی بانکها
با افزایش ذخایر قانونی، بانکها موظف میشوند درصد بیشتری از سپردههای خود را در جایگاه ذخیره در بانک مرکزی نگهداری کنند. این اقدام باعث کاهش توان بانکها در اعطای وام و ایجاد اعتبار جدید میشود. کاهش حجم اعتبار جدید در بازار به کنترل نقدینگی و جلوگیری از تورم کمک میکند. این ابزارها با کاهش حجم پول در گردش و کنترل تقاضا، تورم را مهار کرده و ثبات اقتصادی را حفظ میکنند.
اهداف سیاست انقباضی
سیاست پولی انقباضی هدف اصلی خود را کاهش تورم و جلوگیری از افزایش بیرویه قیمتها در اقتصاد قرار میدهد. این سیاست بهویژه در شرایطی که اقتصاد در حال رشد سریع و تورم بالا است، به کار میرود. سیاست انقباضی با محدود کردن نقدینگی، از بروز حبابهای اقتصادی در بازارهایی مانند مسکن و سهام جلوگیری کرده و ارزش پول را حفظ میکند. همچنین، با کنترل سرعت رشد اقتصادی، از رکود جلوگیری کرده و آن را در محدودهای پایدار نگه میدارد.
سیاست پولی انبساطی چگونه کار میکند؟
سیاست پولی انبساطی برای زمانی است که اقتصاد دچار رکود، کاهش تقاضا یا افت فعالیتهای تولیدی شده و نیاز به تزریق پول و تحریک اقتصاد دارد. در این سیاست، بانک مرکزی با افزایش نقدینگی و کاهش هزینههای وامگیری، تلاش میکند مصرف، سرمایهگذاری و اشتغال را رشد دهد.
کاهش نرخ بهره
کاهش نرخ بهره باعث میشود که وام گرفتن برای افراد و شرکتها ارزانتر و دسترسی به اعتبار راحتتر شود. این امر باعث افزایش تمایل به خرید، ساختوساز و سرمایهگذاری در بازار میشود. با کاهش هزینه تامین مالی، کسبوکارها قادر به گسترش فعالیتهای تولیدی خود میشوند و تقاضا برای کالاها و خدمات افزایش مییابد. در نتیجه، این سیاست به رشد اقتصادی کمک میکند و رکود را کاهش میدهد.
خرید اوراق قرضه دولتی
در سیاست پولی انبساطی، بانک مرکزی با خرید اوراق قرضه دولتی، نقدینگی را به بازار تزریق میکند. این کار باعث افزایش منابع در دسترس بانکها و تسهیل در اعطای وام میشود. افزایش نقدینگی موجب تقویت جریان پول در اقتصاد شده و به تحریک مصرف و سرمایهگذاری در بخشهای مختلف کمک میکند. این روش، از سریعترین و موثرترین راههای تحریک اقتصاد در زمان رکود است.
کاهش ذخایر قانونی بانکها
کاهش نسبت ذخایر قانونی به این معناست که بانکها میتوانند بخش بیشتری از سپردهها را در نقش وام در اختیار مصرفکنندگان و کسبوکارها قرار دهند. این افزایش منابع برای وامدهی به رشد مصرف، تقویت بخش تولید و ایجاد اشتغال کمک میکند. این ابزار بهویژه در زمان رکود اقتصادی یا کاهش تولید و تقاضا بسیار مفید است و به بهبود شرایط اقتصادی کمک میکند.
در مجموع، سیاست پولی انبساطی تلاش میکند با افزایش نقدینگی و کاهش هزینههای مالی، اقتصاد را دوباره فعال کرده و سطح تولید و اشتغال را تقویت کند. این سیاست از مهمترین ابزارهای بانک مرکزی برای بیرون آوردن اقتصاد از رکود است.
اثرات انبساطی بر اقتصاد
سیاست پولی انبساطی میتواند تاثیرات قابل توجهی بر اقتصاد داشته باشد. این سیاست با افزایش نقدینگی و کاهش نرخ بهره، موجب افزایش تقاضا، مصرف و سرمایهگذاری میشود که به رشد اقتصادی و کاهش بیکاری کمک میکند. با افزایش تقاضا، شرکتها نیاز به نیروی کار بیشتری پیدا میکنند و فرصتهای شغلی افزایش مییابد.اما این سیاست میتواند منجر به افزایش تورم و بدهی نیز شود. افزایش عرضه پول میتواند قیمتها را بالا ببرد و اگر بانک مرکزی کنترل دقیقی بر این روند نداشته باشد، ممکن است تورم بالا رود. همچنین، با ارزانتر شدن وامها، افراد و شرکتها تمایل بیشتری به قرض گرفتن پیدا میکنند که منجر به افزایش بدهیها میشود.
نقش بانک مرکزی در تنظیم سیاست پولی
بانک مرکزی مسئول تنظیم سیاست پولی و کنترل عرضه پول در اقتصاد است. از طریق ابزارهایی مانند نرخ بهره، خرید و فروش اوراق قرضه و تنظیم ذخایر قانونی بانکها، بانک مرکزی میتواند تورم را کنترل کرده و رشد اقتصادی را تحریک کند. همچنین، بانک مرکزی اهدافی مانند نرخ تورم و نرخ بهره را تعیین میکند و برای حفظ ثبات قیمتها و تحقق این اهداف، سیاستهای متناسب را در شرایط مختلف اقتصادی اتخاذ میکند. در مواقع رکود، سیاست پولی انبساطی و در دوران رونق اقتصادی، سیاست پولی انقباضی به کار گرفته میشود.
تاثیر سیاستها بر نرخ بهره
نرخ بهره ابزار مهم سیاست پولی است که بانک مرکزی برای کنترل تقاضا و نقدینگی در اقتصاد از آن استفاده میکند. تغییرات در نرخ بهره میتواند تاثیرات زیادی بر تقاضا، سرمایهگذاری و تورم داشته باشد.
- سیاستهای انبساطی: کاهش نرخ بهره باعث ارزانتر شدن وامها میشود و افراد و کسبوکارها را به قرض گرفتن و هزینه کردن تشویق میکند، که به افزایش تقاضا و رشد اقتصادی کمک میکند.
- سیاستهای انقباضی: افزایش نرخ بهره موجب گرانتر شدن وامها و کاهش تقاضا میشود. این سیاست معمولا برای کنترل تورم و جلوگیری از افزایش بیرویه قیمتها به کار میرود.
در نهایت، نرخ بهره در نقش یک ابزار اصلی، میتواند تاثیر زیادی بر رونق یا رکود اقتصادی و کنترل تورم داشته باشد.
ارتباط سیاست پولی با تورم
سیاست پولی نقش مهمی در کنترل تورم دارد و هر تغییر در نقدینگی یا نرخ بهره میتواند مستقیما بر سطح قیمتها اثر بگذارد. سیاست انبساطی معمولا تورمزا و سیاست انقباضی ضد تورمی عمل میکند.در سیاست انبساطی، افزایش نقدینگی و کاهش نرخ بهره باعث رشد تقاضا میشود. اگر عرضه کالا و خدمات نتواند همراه با این افزایش تقاضا رشد کند، فشار قیمتی ایجاد شده و تورم بالا میرود.
در مقابل، سیاست انقباضی با کاهش نقدینگی و افزایش نرخ بهره، تقاضا را محدود کرده و سرعت افزایش قیمتها را کاهش میدهد. این سیاستها زمانی بهکار میروند که تورم بیشازحد در حال رشد باشد و نیاز به کنترل فوری وجود داشته باشد.در مجموع، بانک مرکزی باید سیاست پولی را متناسب با شرایط اقتصادی تنظیم کند تا تورم در محدودهای پایدار و قابلمدیریت باقی بماند.
اثرات سیاست بر بازارهای مالی
سیاستهای پولی میتوانند مسیر بازارهای مالی را بهطور مستقیم تغییر دهند و رفتار سرمایهگذاران را تحت تاثیر قرار دهند. سیاست انبساطی معمولا محرک رشد بازارهاست، در حالیکه سیاست انقباضی بیشتر باعث احتیاط و کاهش قیمت داراییها میشود.در سیاست پولی انبساطی، کاهش نرخ بهره و افزایش نقدینگی موجب حرکت سرمایه به سمت بازارهایی مانند سهام، ارزهای دیجیتال و املاک میشود.
هزینه تامین مالی پایینتر است و سرمایهگذاران تمایل بیشتری به ریسکپذیری دارند؛ به همین دلیل قیمت داراییها رشد میکند. در نقطه مقابل، سیاست پولی انقباضی با افزایش نرخ بهره و کاهش نقدینگی، جذابیت داراییهای ریسکی را کاهش میدهد. سرمایهگذاران به سمت سپردهها و اوراق کمریسک حرکت میکنند و این موضوع افت قیمت سهام و کاهش تقاضا در بازارهای موازی را بهدنبال دارد.
بازار ارز و طلا نیز واکنشهای خاص خود را دارند: افزایش عرضه پول میتواند ارزش ارز را پایین بیاورد و قیمت طلا را بالا ببرد، در حالیکه سیاست انقباضی معمولا موجب تقویت ارزش پول ملی و کاهش تقاضای سفتهبازانه میشود.
مقایسه انبساطی و انقباضی در عمل
سیاستهای انبساطی و انقباضی دو ابزار متضاد اما مکمل برای مدیریت اقتصاد هستند و بسته به شرایط، هر کدام میتوانند بهترین گزینه برای کنترل تورم یا تحریک رشد باشند.
- هدف سیاست انبساطی: افزایش رشد اقتصادی، کاهش بیکاری و تحریک تقاضا از طریق کاهش نرخ بهره و تزریق نقدینگی.
این سیاست در شرایط رکود یا کاهش تولید اجرا میشود تا اقتصاد از حالت انفعال خارج شود. - هدف سیاست انقباضی: کنترل تورم، جلوگیری از داغشدن اقتصاد و تثبیت قیمتها با افزایش نرخ بهره و کاهش نقدینگی.
این سیاست زمانی استفاده میشود که تورم بالاست و تقاضا بیش از حد رشد کرده است. - اثر بر نقدینگی: در انبساطی نقدینگی افزایش مییابد، در انقباضی کاهش پیدا میکند.
این تفاوت نحوه گردش پول در اقتصاد را مستقیم تغییر میدهد. - تاثیر بر رفتار سرمایهگذاران: سیاست انبساطی ریسکپذیری را افزایش میدهد، اما سیاست انقباضی باعث میشود سرمایهگذاران به داراییهای امنتر گرایش پیدا کنند.
در نهایت، بانک مرکزی با تحلیل دقیق شرایط اقتصادی تصمیم میگیرد کدام سیاست مناسبتر است تا تعادل میان رشد اقتصادی و ثبات قیمتی حفظ شود.
سخن پایانی
سیاستهای پولی انقباضی و انبساطی ابزارهای مهم برای حفظ ثبات اقتصادی و جلوگیری از نوسانات شدید در بازار هستند. هر یک از این سیاستها با هدف خاصی به کار میروند و میتوانند تاثیرات قابل توجهی بر تورم، نرخ بهره و بازارهای مالی داشته باشند. درک نحوه عملکرد این سیاستها و تاثیر آنها میتواند به معاملهگران، سرمایهگذاران و سیاستگذاران کمک کند تا تصمیمات مناسب تری اتخاذ کنند و از فرصتها و چالشهای اقتصادی بهطور بهینه استفاده کنند.
