تورم چیست؟ همهچیز در مورد مفهوم تورم (Inflation)
حتما بارها برای شما هم پیش آمده است که وارد سوپر مارکت شده و بعد از خرید متوجه شدهاید که قیمت لوازم مصرفیتان افزایش یافته است. تا همین چند سال پیش میتوانستید با ۵۰ هزار تومان یک کیلو تخممرغ، تنقلات برای بچهها و مقداری هم سبزی بخرید اما در زمان حال با این پول حتی یک کیلو تخممرغ هم به شما نمیدهند. این همان مفهوم ساده تورم است که در مقاله امروز قصد داریم بهطور کامل شما را با آن آشنا کنیم.
تورم در یک تعریف کلی به افزایش عمومی سطح قیمتها گفته میشود اما باید به این نکته توجه داشت که هر افزایش قیمتی نشاندهنده تورم نیست. از همین رو در ادامه ابتدا تعریف جامع و کاملی از تورم ارائه میکنیم و سپس در مورد نحوه محاسبه آن صحبت میکنیم. حتی قرار است فرمول تورم را نیز با ذکر یک مثال کاربردی برای شما توضیح دهیم.
نکته جالب در مورد تورم این است که برخلاف تصور عموم، وجود آن میتواند نقاط مثبتی هم در پی داشته باشد. شاید از خود بپرسید افزایش قیمت همهچیز چگونه میتواند به نفع مردم باشد؟ برای پاسخ به این سوال نگاهی به مزایا و معایب تورم نیز خواهیم انداخت.
بنابراین پیشنهاد میکنیم حتما تا انتهای مقاله امروز حسینی فایننس همراه ما باشید تا یک بار برای همیشه واژه تورم را برایتان به یک واژه ساده و قابلفهم تبدیل کنیم.
تورم یعنی چه؟
قیمت محصولات و خدمات همیشه در طول زمان افزایش مییابند اما هر بار که قیمت محصولی بیشتر میشود، نمیتوان گفت که تورم اتفاق افتاده است. در عوض تنها زمانی میگوییم تورم وجود دارد که قیمت چندین و چند مورد از محصولات، لوازم و خدماتی که هر روز آنها را تهیه میکنیم، بههمراه یکدیگر افزایش یابند و به افزایش خود نیز ادامه دهند. به عبارت دیگر، تورم به افزایش ادامهدار قیمت محصولات و خدمات عمومی در اقتصاد یک کشور در گذر زمان گفته میشود.
قیمت هر چیز ممکن است بنا به دلایل مختلفی و به شکلهای گوناگون افزایش یابد. در واقع ممکن است قیمت برخی کالاها و خدمات به دلیل عدم تعادل در عرضه و تقاضا تغییر کنند. برای مثال زمانی که در فلوریدای آمریکا یخبندان ایجاد میشود، ممکن است قیمت پرتغال در آمریکا افزایش یابد زیرا فلوریدا یکی از مراکز اصلی تامینکننده این میوه است. به همین ترتیب زمانی که در یک شهر یک رویداد مهم برگزار میشود، احتمال دارد قیمت جای پارک بیشتر شود.
چنین افزایش قیمتهایی نشاندهنده تورم نیستند. دلیل آن هم این است که این افزایش قیمتها بهاحتمال زیاد دوام نخواهند داشت. در مثال بالا زمانی که یخبندان فلوریدا به اتمام برسد یا رویداد در حال برگزاری پایان یابد، قیمت پرتغال و جای پارک به قیمت قبلی خود باز خواهند گشت.
یکی دیگر از دلایلی که باعث میشود چنین افزایش قیمتهایی را تورم در نظر نگیریم این است که تنها مربوط به چند کالا یا خدمت محدود میشوند. برای اینکه افزایش قیمت را تورم در نظر بگیریم باید قیمت کالاها و خدمات بسیار زیادی با هماهنگی یکدیگر افزایش یابند.
بنابراین سوالی که مطرح میشود این است که چگونه میتوان فهمید تورم وجود دارد و مقدار آن چقدر است؟ برای این کار میتوان قیمت کالا و خدمات را در طول زمان زیر نظر گرفت و تغییرات آنها را ثبت کرد. این کار توسط نهادهای دولتی و بهصورت دورهای انجام میشود که در جریان آن قیمت کالاها و خدمات مختلفی زیر نظر گرفته میشوند.
این نهادها قیمت همهچیز را طبقهبندی میکنند. برای مثال آنها خدمات و کالاهای مربوط به حملنقل را در کنار یکدیگر و خدمات و کالاهای مربوط به پوشاک را در یک مجموعه دیگر جمعآوری میکنند. در نهایت ترکیب تغییرات قیمتها در طبقهبندیهای مختلف در جریان شاخصهای قیمت مختلفی منتشر میشوند.
این شاخصها که گفتیم به آنها شاخص قیمت یا Price Index گفته میشود، در واقع مجموعهای از قیمت کالاها و خدمات مختلف هستند. برای مثال یک شاخص ممکن است قیمت کالاهای مصرفی مصرفکنندگان عادی را زیر نظر بگیرد و شاخص دیگر تنها روی لوازمی که کسبوکارها و صنایع مختلف به آن نیاز دارند، تمرکز کند.
در این صورت اگر مقدار این شاخصها در مقایسه با مقدار آن در ماه گذشته بیشتر باشد، نشان میدهد که در اقتصاد آن کشور تورم وجود دارد.
بعد از اینکه فهمیدیم تورم چیست اکنون بیایید برای درک بهتر مفهوم تورم با جزئیات بیشتر در مورد چگونگی ایجاد تورم و نحوه محاسبه آن صحبت کنیم.
چه چیزی باعث تورم میشود؟ انواع تورم
برای توضیح دلایل ایجاد تورم ادبیات کاملی وجود دارد که شاید صحبت در مورد آن در این مقاله بهدلیل پیچیدگی بالای آن مناسب نباشد. با این حال در حالت کلی میتوان گفت تورم به دلیل عدم تعادل در نسبت عرضه و تقاضا به وجود میآید. بنابراین مهمترین دلایل ایجاد تورم یا به عبارت دیگر، انواع تورم عبارتند از:
تورم ناشی از فشار تقاضا
زمانی که قیمت محصولات و خدمات در اقتصاد یک کشور به دلیل افزایش تقاضا بیشتر میشود و در عین حال میزان عرضه ثابت میماند تورم حاصل ناشی از فشار تقاضا خواهد بود. به همین دلیل به این نوع از تورم، تورم ناشی از فشار تقاضا یا Demand-pull inflation میگویند.
اگر تورم ناشی از فشار تقاضا در یک حد معقول باشد، میتواند باعث ایجاد رقابت در بازار شود و نشانهای از یک اقتصاد سالم است.
تورم ناشی از فشار هزینه
زمانی که موجودی محصولات و خدمات به دلایل مختلفی همچون وقوع بلایای طبیعی، افزایش هزینههای تولید و اقتصاد درحالورطه، با محدودیت مواجه باشد، عرضه ثابت باقی میماند و قیمتها افزایش مییابند.
اینگونه تورم به تورم ناشی از فشار هزینه یا Cost-push inflation مشهور است.
تورم ساختاری
نوع دیگری از تورم به تورم ساختاری یا Built-in inflation مشهور است و زمانی اتفاق میافتد که قیمت محصولات و خدمات افزایش یابند و کسبوکارها برای مقابله با تورم جدید، همزمان با آن قیمتهای خود را بالا ببرند.
در این شرایط کارکنان حقوق بیشتری طلب میکنند که در نهایت منجر به افزایش هزینههای مربوط به محصولات و سایر خدمات میشود.
افزایش عرضه پول
برخی تحلیلگران یک دلیل دیگر برای به وجود آمدن تورم در نظر میگیرند و آن افزایش عرضه پول است. منظور از عرضه پول مقدار پول فیزیکی موجود در بازار یا هر پولی که در دسترس و قابل خرج کردن باشد، است. زمانی که از یک چیز تعداد بسیار زیادی داشته باشیم، بدون شک ارزش و قیمت آن کمتر میشود.
بنابراین در مورد پول هم وقتی پول زیادی در گردش باشد، ارزش آن ارز کاهش مییابد.
تورم چگونه محاسبه میشود؟
تورم هر کشور با نرخی مشخص میشود که به آن نرخ تورم میگویند. این نرخ درصد تغییر قیمتها از یک سال به سال دیگر را مشخص میکند. برای محاسبه تورم راههای مختلفی وجود دارد که ممکن است کشور به کشور متفاوت باشد. معمولا تورم با چند شاخص اندازهگیری میشود که در این بخش میخواهیم در مورد آنها صحبت کنیم. این شاخصها عبارتند از:
- شاخص قیمت مصرفکننده با علامت اختصاری CPI
- شاخص قیمت تولیدکننده با علامت اختصاری PPI
- شاخص قیمت هزینههای مصرف شخصی با علامت اختصاری PCE
هرکدام از این شاخصها در ادامه بهصورت جداگانه توضیح داده شدهاند.
شاخص قیمت مصرفکننده چیست؟
«شاخص قیمت مصرفکننده» (Consumer Price Index) یا CPI شاخص قیمتی است که هزینه کلی کالاها و خدماتی که مصرفکنندگان عادی در طول یک زمان مشخص خریداری کردهاند، اندازهگیری میکند. این اطلاعات با استفاده از پرسشنامههایی جمعآوری میشود که خود مصرفکنندگان آن را پر میکنند.
برای مثال اگر مقدار CPI در یک سال ۱۰۰ و در سال بعد ۱۱۰ باشد، نشان میدهد که تورم در این مدت ۱۰ درصد بوده است.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این شاخص میتوانید مقاله «شاخص قیمت مصرفکننده چیست؟» را مطالعه کنید.
شاخص قیمت تولیدکننده چیست؟
برخلاف CPI که تورم را از نگاه مصرفکنندگان محاسبه میکند، «شاخص قیمت تولیدکننده» (Producer Price Index) یا PPI نشاندهنده تورم از منظر تولیدکنندگان است. این شاخص میانگین قیمت دریافتی تولیدکنندگان در ازای محصولات و خدمات تولیدی در داخل کشور را نشان میدهد.
یکی از مزایای شاخص PPI این است که با استفاده از آن میتوان تقاضا و میزان خرج مصرفکنندگان را پیشبینی کرد. با این حال CPI مهمترین شاخص برای ارزیابی تورم است.
شاخص قیمت هزینههای مصرف شخصی چیست؟
شاخص دیگری نیز وجود دارد که بهکمک آن میتوان نرخ تورم را اندازهگیری کرد. این شاخص، شاخص قیمت هزینههای مصرف شخصی یا Personal Consumption Expenditures نام دارد که اغلب با علامت اختصاری PCE نمایش داده میشود. این شاخص تغییرات قیمت محصولات و خدمات مختلف را براساس دادههای مربوط به تولید ناخالص ملی (GDP) اندازهگیری میکند.
مانند دو شاخص CPI و PPI، زمانی که مقدار شاخص PCE نسبت به سال قبل افزایش یابد نشاندهنده بیشتر شدن تورم است.
فرمول تورم و مثالی از نحوه محاسبه آن
برای درک بهتر تورم و نحوه محاسبه آن در این بخش میخواهیم یک مثال ساده ولی کاربردی بزنیم و با اعداد و ارقام واقعی تورم فرضی یک کشور را محاسبه کنیم. در این محاسبه هدف ما محاسبه تورم سبدی از کالا است که دو رقم در آن وجود دارند. این دو رقم شامل قیمت کتاب و قیمت حملنقل عمومی میشود. فرمول محاسبه تورم برای یک رقم واحد عبارت است از:
اگر فرض کنیم قیمت کتاب در سال ۱۴۰۲ برابر با ۱۰۰ هزار تومان بوده (سال اول) و در سال ۱۴۰۳ به ۱۲۰ هزار تومان افزایش یافته است (سال دوم)، در این صورت طبق فرمول بالا تورم کتاب را میتوان به شکل زیر حساب کرد:
بعد از انجام جمع و تفریق تورم کتاب ۲۰ درصد به دست میآید.
به همین ترتیب اگر فرض کنیم هزینه حملونقل عمومی از ۵ هزار تومان در سال ۱۴۰۲ به ۷ هزار تومان در سال ۱۴۰۳رسیده باشد، در این صورت فرمول تورم به شکل زیر در میآید:
با محاسبه معادله بالا تورم حملونقل عمومی ۴۰ درصد خواهد بود.
حال اگر بخواهیم تورم سبد کالایی که این دو رقم را در خود دارد، محاسبه کنیم باید ضریبی را که در محاسبه تورم از آن استفاده میشود، در نظر بگیریم. در محاسبه تورم یک کشور هر کالا یا خدمت در یک گروه قرار میگیرد که آن گروه ضریب مخصوص خود را دارد. از آنجایی که مردم بیش از خرید کتاب، در حملونقل عمومی پول بیشتری مصرف میکنند، ضریب حملونقل عمومی بیشتر از کتاب در نظر گرفته میشود.
حال برای سادهتر شدن مثال فرض میکنیم حملونقل عمومی ۷۳ درصد سبد فرضی ما را تشکیل میدهد و ۲۷ درصد دیگر به کتاب تعلق میگیرد. برای همین ضریب حملونقل عمومی ۰.۷۳ و ضریب کتاب ۰.۲۷ در نظر گرفته میشود. در این صورت برای محاسبه تورم سبدی از کالا که تنها شامل دو رقم کتاب و حملونقل عمومی میشود، تورم کلی با ضرب تورم هر کدام از این دو رقم در ضریبهایشان و سپس جمع کردن آنها به دست میآید. به عبارت دیگر داریم:
که با محاسبه معادله بالا عدد ۳۴.۶ درصد به دست میآید. این یعنی تورم سبد کالایی متشکل از هزینه کتاب و حملونقل عمومی نسبت به سال گذشته ۳۴.۶ درصد بوده است.
مزایا و معایب تورم
بدون شک تورم بزرگترین دشمن پول نقدی است که در جایی سرمایهگذاری نشده باشد. با گذشت زمان ارزش پول نقد و سرمایهای که در بانک دارید به دلیل تورم کاهش خواهد یافت. تورم همچنین بزرگترین دشمن هر نوع سرمایهگذاری است که بهره یا سود ثابتی دارد.
با این حال کسانی که در بورس و سایر بازارهای مالی سرمایهگذاری کردهاند، در حالت عادی ممکن است از افزایش تورم به سود برسند. همچنین زمانی که مقدار تورم در حالت نرمال باشد، نهتنها برای اقتصاد ضرر ندارد بلکه برای آن مفید نیز است.
بنابراین تورم هم مزایایی دارد و هم دارای عیب است. در ادامه مزایا و معایب این پدیده طبیعی در علم اقتصاد را شرح میدهیم.
مزایای تورم
با خواندن این تیتر حتما از خود میپرسید که تورم چه مزیتی دارد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که در حالت عادی وجود تورم با یک مقدار کم و ثابت اتفاق خوبی برای اقتصاد یک کشور است. این موضوع نشان میدهد که محصولات و خدمات با یک نرخ در حال رشد تولید میشوند و مصرفکنندگان نیز این محصولات و خدمات را بهتعداد بیشتری تهیه میکنند. در آمریکا نرخ مطلوب تورم حدود ۲ درصد در نظر گرفته میشود.
یکی از مزیتهای مهم تورم مختص کسانی است که در بازار بورس، بازار فارکس، ارز دیجیتال یا سایر بازارهای مالی سرمایهگذاری میکنند. وجود تورم به این افراد اجازه میدهد شانس بهتری در خرید در قیمت پایین و فروش در قیمت بالا داشته باشند.
همچنین تورم معقول کسبوکارها و شرکتهای مختلف را به این فکر میاندازد که برای پیشی گرفتن از تورم به سراغ تحقیق، توسعه و ساخت فناوریهای جدید روی بیاورند.
مزیت دیگر نرخ پایین تورم این است که مردم پولهای خود را خرج میکنند که این کار بهبود اقتصاد آن کشور را به دنبال دارد. در چنین شرایطی مردم ترجیح میدهند به جای پسانداز سرمایه خود، بیرون بروند و پولهای خود را به اقتصاد تزریق کنند. با افزایش خرج مصرفکنندگان، تولیدکنندگان سود بیشتری کسب میکنند و ممکن است بخشی از این سود را به توسعه خود اختصاص دهند.
با این حال فراموش نکنید که این اتفاقات و مزیتها تنها در صورتی محقق میشود که نرخ تورم، عادی و قابلکنترل باشد. در غیر این صورت تورم بالا تاثیرات منفی زیادی روی مصرفکنندگان، کسبوکارها و بهطور کلی اقتصاد یک کشور میگذارد. این موارد در بخش بعدی توضیح داده میشوند.
معایب تورم
تورم بالا چه معایبی دارد؟ از هر ایرانی که بپرسید حتما یک پاسخ طولانی برای این سوال پیش خود دارد. زمانی که تورم بالا و بالاتر میرود، مشکلات بسیار زیادی ایجاد میشود. علت ایجاد این مشکل این است که تورم بالا باعث کاهش ارزش پول ملی و افزایش قیمت محصولات و خدمات میشود.
در این شرایط پول نقدی که در جای مناسبی سرمایهگذاری نشده است، شبانه ارزش خود را از دست میدهد. بدین ترتیب حقوق مردم کفاف زندگی آنها را نمیدهد و دیگر خبری از خرج سرمایه در بازار نیست. این موضوع باعث کند شدن یا توقف تولید شده و اقتصاد یک کشور را وارد رکود میکند.
چگونگی مقابله با تورم
قبل از اینکه بخواهیم مقاله امروز را به پایان برسانیم باید به یک سوال مهم دیگر پاسخ دهیم: چگونه میتوان از وقوع تورم جلوگیری کرد یا بهتر است بگوییم چگونه میتوان با تورم مقابله کرد؟
دولتها برای کنترل تورم و جلوگیری از بالا رفتن بیش از حد آن یک سری ابزارها و راهکارهای مشخص در دست دارند. سه مورد از مهمترین ابزارهای دولت برای کنترل تورم عبارتند از: نرخ بهره، عرضه پول و حداقل نقدینگی بانکها.
- نرخ بهره: افزایش نرخ بهره باعث میشود تا قرض گرفتن پول گران تمام شود. برای همین مردم پول کمتری خرج میکنند که در نهایت منجر به کاهش تقاضا میشود. با کاهش تقاضا نیز قیمتها کاهش مییابند.
- عرضه پول: کاهش عرضه پول، تورم را کاهش میدهد. دولت برای این کار چندین راه دارد؛ یکی از این راهها افزایش سود پرداختی به اوراق قرضه است. هرچه افراد بیشتری این اوراق را بخرند، دولت پول بیشتری از مردم دریافت میکند و این پولها از چرخه بازار خارج میشوند. اگر نمیدانید اوراق قرضه به چه اوراقی گفته میشود، پیشنهاد میکنیم حتما مقاله «اوراق قرضه چیست؟» را مطالعه کنید.
- حداقل نقدینگی بانکها: بالا بردن حداقل نقدینگی بانکها توسط دولت بدین معناست که هر بانک باید مبلغ بیشتری را در ذخایر خود نگه دارد. این کار باعث میشود پول کمتری برای وام دادن داشته باشند. بدین ترتیب مردم پول کمتری برای خرج کردن دارند که باعث میشود در حالتی خوشبینانه تورم کاهش یابد و قیمتها پایین بیایند.
روشهای اشارهشده روشهایی هستند که دولت از آنها برای مقابله با تورم استفاده میکند. اما زمانی که در یک کشور نرخ تورم بالاست، مردم چگونه میتوانند از سرمایه خود در مقابل تورم محافظت کنند؟ بخش بعدی پاسخ این سوال مهم را میدهد.
چگونه سرمایه خود را از گزند تورم حفظ کنیم؟
تورم باعث میشود تا ارزش ارزهای دولتی همچون ریال در ایران و دلار در آمریکا کاهش یابد. این کاهش هم شامل پولهای فیزیکی میشود و هم شامل سرمایهای که مردم در بانکها نگهداری میکنند. بنابراین وقتی میدانیم که تورم دشمن ریال است چگونه میتوانیم ارزش آن را حفظ کنیم و از گزند تورم در امان بمانیم؟
این کار با استفاده از سرمایهگذاری در داراییهای مختلف انجام میشود. این دارایی میتواند هر چیزی، از خودرو و مسکن گرفته تا طلا، سکه، سهام بورس یا حتی یک ارز دیجیتال مثل «بیت کوین» (Bitcoin) باشد.
تنوع زیاد بازارهایی که افراد برای فرار از تورم میتوانند در آن سرمایهگذاری باعث ایجاد یک سوال دیگر میشود: سرمایهگذاری درکدام بازار بهترین شکل حفاظت از ارزش سرمایه در زمان تورم است؟ به عبارت دیگر، بهترین بازار برای سرمایه گذاری در ایران چیست؟
پاسخ به این سوال نیازمند این است که مهمترین بازارهای سرمایهگذاری ایران را با یکدیگر مقایسه کنید و مزایا و معایب هرکدام را بشناسید. سپس میتوانید پول ارزشمند خود را در یکی از آنها سرمایهگذاری کنید و از گزند تورم در امان بمانید. برای این کار پیشنهاد ما خواندن مقاله جامع «روشهای حفظ سرمایه در زمان تورم + بهترین سرمایه گذاری کدام است؟» است که قبلا در بلاگ مجموعه حسینی فایننس منتشر کردهایم.
شکلهای دیگر تورم کدامها هستند؟
زمانی که از تورم صحبت میکنیم باید به اشکال دیگر آن هم اشاره داشته باشیم. واژههایی مثل ابرتورم، رکود تورمی، تورم منفی و تورم عمدی هرکدام معانی مشابه و در عین حال متفاوتی با تورم دارند. برای همین در این بخش اشاره کوتاهی به مفهوم هر کدام از این واژهها خواهیم داشت.
- ابرتورم (Hyperinflation): ابرتورم به دورهای از زمان گفته میشود که در جریان آن تورم بسیار بالا و غیرقابلکنترل است و نرخ آن برای چندین ماه متوالی به بالای ۵۰ درصد تورم ماهانه میرسد.
- رکود تورمی (Stagflation): رکود تورمی یکی از رویدادهای نادر در اقتصاد یک کشور است که در جریان آن همزمان با وجود رکود در کشور، قیمتها و هزینهها نیز افزایش مییابند. قبلا در مقاله «رکود تورمی چیست؟» بهطور کامل در مورد این پدیده صحبت کردهایم.
- تورم منفی (Deflation): تورم منفی زمانی اتفاق میافتد که قیمت محصولات و خدمات با گذشت زمان کاهش یابد.
- کاهش تورم (Disinflation): زمانی که سرعت افزایش قیمتها کاهش مییابد میگوییم با کاهش تورم یا تورمکاهی مواجه هستیم. در این پدیده برخلاف تورم منفی که در آن قیمتها کاهش مییابند، تنها سرعت افزایش قیمتها کمتر میشود.
- تورم عمدی (Reflation): تورم عمدی یا تورمزایی اصطلاحی است که به باز گرداندن قیمتها به نرخ تورم قبلی گفته میشود.
همانطور که میبینید این واژه و اصطلاحات معانی نزدیک ولی متفاوتی دارند که آشنایی با هر کدام از آنها حائز اهمیت است.
سخن پایانی
تورم یعنی سطح عمومی قیمتها افزایش مییابد. زمانی که تورم وجود دارد و نرخ آن از حالت نرمال بیشتر است، پول کاغذی هر کشور توان خرید کمتری نسبت به گذشته خواهد داشت. بنابراین شما به عنوان یک شهروند ایرانی که سالهاست با نرخ بالای تورم سروپنجه میزنید، باید کاری انجام دهید که بتوانید با انجام آن ارزش سرمایه خود را حفظ کنید.
حفظ ارزش سرمایه در زمان تورم با سرمایهگذاری انجام میشود که این سرمایهگذاری میتواند در داراییهایی مثل خودرو و مسکن یا بازارهای مالی مثل فارکس، ارز دیجیتال، طلا و… باشد.
نکته مهم دیگری که در مورد تورم وجود دارد این است که باید با مفهوم آن آشنا باشید و بدانید که چرا در اقتصاد یک کشور تورم به وجود میآید. همچنین آشنایی با انواع تورم و روشهای مقابله دولت با این پدیده نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.
برای همین است که در مقاله امروز تلاش کردیم تا تمام اطلاعات مورد نیاز در مورد تورم را با زبانی ساده و مقدماتی برای شما توضیح دهیم.
برای دریافت مشاوره تخصصی رایگان از کارشناسان ما، اطلاعات خواسته شده رو تکمیل فرمایید.