دستکاری در بازار چیست؟ روش‌های دستکاری قیمت در بازارهای مالی
دستکاری در بازار سرمایه به شرایطی گفته می‌شود که در جریان آن افراد یا گروهی تلاش می‌کنند تا به‌نحوی روی تصمیمات سایرین تاثیر بگذارند که عمل خاصی را که در نهایت منجر به از دست رفتن سرمایه آن فرد می‌شود، مرتکب شوند. این کار با هدف افزایش یا کاهش غیرطبیعی قیمت یک دارایی (همچون سهام بورس، ارز دیجیتال یا جفت ارز فارکس) و برهم‌زدن تعادل عرضه و تقاضای آن انجام می‌شود.
دستکاری بازار به‌شکل‌های مختلفی انجام می‌شود. برای همین آشنایی با انواع مختلف دستکاری در بازار سرمایه اهمیت زیادی دارد. شما باید به‌عنوان یک سرمایه‌گذار در بازارهای مالی با این تکنیک‌ها آشنا باشید و بتوانید خود را از خطرات آن در امان نگه دارید.
از همین رو در مقاله امروز می‌خواهیم به‌طور کامل و با زبانی ساده دستکاری در بازارهای مالی را توضیح دهیم و ببینیم که کلاه‌برداران با چه روش‌هایی قیمت دارایی‌های مختلف را کم‌وزیاد می‌کنند. لطفا همراه ما باشید.
مفهوم دستکاری در بازار
دستکاری بازار یا Market Manipulation به هرگونه اقدامی گفته می‌شود که هدف از انجام آن سود بردن از افزایش یا کاهش مصنوعی قیمت یک دارایی همچون ارز دیجیتال، جفت ارز فارکس، سهام بورس و… است. افزایش و کاهش قیمت دارایی‌ها در بازارهای مالی اتفاق عجیبی نیست و در هر لحظه شاهد نوسان قیمت آن‌ها هستیم. با این حال زمانی که این نوسان به‌صورت غیرطبیعی و با استفاده از روش‌هایی که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد، ایجاد شود، دستکاری قیمت صورت گرفته است. برای همین در تعریف ارائه‌شده واژه «مصنوعی» و «غیرطبیعی» اهمیت بالایی دارد.
به عبارت دیگر، عرضه و تقاضای یک دارایی در هر بازار مالی براساس عوامل فاندامنتال مهمی همچون انتشار اخبار، گزارش درآمد، تصمیم‌‌های مدیریتی و موارد مشابه تعیین می‌شود. حال اگر این اتفاق با استفاده از روش‌های غیرمجازی همچون انتشار اخبار و اطلاعات نادرست انجام شود، می‌گوییم قیمت دارایی مورد نظر دستکاری شده است.
آیا دستکاری بازار غیرمجاز است؟
دستکاری بازار به شکل‌های مختلفی انجام می‌شود که بیشتر آن‌ها شناخته‌شده هستند و جزو فعالیت‌های غیرمجاز به حساب می‌آیند. با این حال متاسفانه گاهی اوقات شاهد وقوع اشکال جدید دستکاری در بازارها، به ویژه بازارهای نوظهور، هستیم.
به‌عنوان مثالی از این اتفاق می‌توان به تلاش برای انتشار اخبار نادرست و سفارش‌های جعلی به‌منظور افزایش یا کاهش قیمت یک ارز دیجیتال اشاره کرد. همان‌طور که می‌دانید بازار ارزهای دیجیتال هنوز در بسیاری از کشورها قانون‌مند نشده است و برای همین کلاهبرداری در بازار رمزارزها به مراتب راحت‌تر انجام می‌شود.
از طرف دیگر، بسیاری از معامله‌گران ضررهای خود را به پای دستکاری بازار می‌نویسند. این موضوع با اینکه گاهی اوقات اتفاق می‌افتد ولی در بیشتر مواقع ضررهایی که در بازار با آن مواجه می‌شوید نتیجه نوسان طبیعی قیمت آن دارایی است. یادتان نرود که بازارها همواره در حال نوسان هستند و ممکن است طرف مقابل شما معامله‌گر خبره‌تری باشد. برای مثال سناریوی زیر را در نظر بگیرید که در نگاه اول دستکاری بازار و عملی غیرمجاز به نظر می‌رسد ولی در حقیقت دستکاری نیست.
معامله‌گر اول سهام شرکت ایکس را خریداری می‌کند و بلافاصله بعد از آن معامله‌گر بزرگ دیگری شروع به فروش سهام خود می‌کند. معامله‌گر اول که می‌بیند قیمت در حال کاهش است دچار ترس می‌شود و سهام خود را با ضرر به فروش می‌رساند. معامله‌گر بزرگ که در حال تماشای کاهش قیمت است تصمیم می‌گیرد اکنون زمان مناسبی برای خرید مجدد است. با این خرید قیمت دوباره به سمت بالا حرکت می‌کند. معامله‌گران دیگر نیز با دیدن این افزایش قیمت، اقدام به خرید سهام شرکت مورد نظر می‌کنند که باعث افزایش بیشتر قیمت آن می‌شود.
سپس معامله‌گر اول دوباره اقدام به خرید می‌کند. بار دیگر معامله‌گر بزرگ که اکنون در سود است، برای برداشت سود خود سهامی که خریداری کرده بود، می‌فروشد. بدین ترتیب قیمت کاهش می‌یابد و معامله‌گر اول بار دیگر مجبور می‌شود سهام خود را با قیمت پایین بفروشد و متحمل ضرر شود.
در چنین شرایطی ممکن است معامله‌گر اول با خود فکر کند که بازار در حال دستکاری شدن است اما واقعیت چیز دیگریست. در این سناریو هیچ فعالیت غیرمجازی صورت نگرفته است و تنها دو معامله‌گر اول و معامله‌گر بزرگ در زمان‌هایی که خودشان تشخیص داده بودند، اقدام به خرید و سپس فروش سریع سهام شرکت مورد نظر کردند.
این در حالی است که در دستکاری بازار کارهای غیرمجازی انجام می‌شود که در بخش بعدی انواع مختلف آن را توضیح داده‌ایم.
انواع دستکاری بازار
کلاه‌برداران و افراد متخلف با استفاده از روش‌های متنوعی می‌توانند بازارهای مالی را دستکاری کنند. برخی از این روش‌ها به‌قدری ریزبینانه هستند که بسیاری از سرمایه‌گذاران حتی از وقوع آن خبردار نمی‌شوند.
برای اینکه به‌طور کامل و با زبانی ساده انواع دستکاری در بازارهای مالی را بشناسید، در ادامه ۸ مورد از مهم‌ترین استراتژی‌های دستکاری قیمت را شرح می‌دهیم.
دستکاری بازار با روش حمله خرس‌ها (Bear Raid)
استراتژی اولی که کلاه‌برداران برای دستکاری بازار از آن استفاده می‌کنند روش «حمله خرس‌ها» یا Bear Raid نام دارد. همان‌طور که می‌دانید در بازارهای مالی زمانی که از خرس صحبت می‌شود منظور همان افرادی هستند که به کاهش قیمت‌ها اعتقاد دارند و برای همین روی دارایی مورد نظر خود موقعیت معاملاتی فروش یا «شورت» (Short) باز می‌کنند.
در این استراتژی معامله‌گران ابتدا روی یک دارایی موقعیت فروش باز کرده و سپس شروع به انتشار اخبار منفی در مورد آن می‌کنند. این کار باعث می‌شود تا معامله‌گران دیگر نیز دارایی مورد نظر را بفروشند و بدین ترتیب قیمت آن پایین بیاید. موضوعی که در نهایت منجر به سود بیشتر کسانی می‌شود که اخبار جعلی را منتشر کرده بودند.
دستکاری بازار با استراتژی واش تریدینگ (Wash Trading)
در روش «واش تریدینگ» یا Wash Trading که در زبان فارسی با اسامی دیگری همچون تجارت شستشو (تجارت شست و شو) نیز شناخته می‌شود، نوع دیگری از دستکاری در بازارهای مالی است که بسیار اتفاق می‌افتد.
در دستکاری واش تریدینگ کلاه‌برداران تلاش می‌کنند تا با خرید و فروش آنی یک دارایی، فعالیت جعلی در آن ایجاد کنند که باعث می‌شود معامله‌گران دیگر به آن جذب شوند. در این روش فرد کلاه‌بردار سفارش‌های خرید و فروشی ثبت می‌کند که اجرای آن‌ها هیچ ضرر یا سودی برای او ندارد. این کار تنها با هدف ایجاد حجم معاملاتی جعلی انجام می‌شود. بدین ترتیب معامله‌گران دیگر با دیدن افزایش حجم معاملاتی به خرید دارایی مورد نظر ترغیب می‌شوند.
دستکاری بازار با واش تریدینگ معمولا معامله‌گران کوتاه مدت را هدف قرار می‌دهد که معاملات‌شان تحت تاثیر چنین خریدوفروش‌های بی‌پایه‌ای قرار می‌گیرد.
انتشار اخبار جعلی و دستکاری بازار
یکی از ساده‌ترین روش‌های دستکاری در بازار انتشار اخبار نادرست و جعلی است که دیگران را مجاب می‌کند تا دارایی در اختیار خود را بفروشند. این کار دستکاری بازار محسوب می‌شود و غیرمجاز است. حتما خود شما هم بارها در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها دیده‌اید که افرادی بدون دلیل خاصی در حال بدگویی از یک ارز دیجیتال یا سهام شرکت خاصی هستند. این افراد با هدف دستکاری بازار این کار را انجام می‌دهند.
انتشار اخبار جعلی برای دستکاری بازار هم سرمایه‌گذاران کوتاه مدت و هم سرمایه‌گذاران بلند مدت را تحت تاثیر قرار می‌دهد زیرا گاهی اوقات تاثیر آن بسیار قابل‌توجه است.
دستکاری در بازار با روش سفارش‌های جعلی
در این روش که با نام Spoofing نیز شناخته می‌شود، افراد مختلف سفارش‌های بسیار بزرگی را ثبت می‌کنند که هیچ تمایلی هم به پر شدن آن‌ها ندارند. هدف از این کار این است که دیگران فکر کنند دارایی مورد نظر خریداران و فروشندگان زیادی دارد در حالی که چنین چیزی درست نیست.
این اطلاعات غلط ممکن است دیگران را ترغیب کند تا دارایی مورد نظر را بخرند یا بفروشند. با این کار فردی که سفارش‌های جعلی ثبت کرده است به خواسته خود می‌رسد و از افزایش یا کاهش قیمت دارایی مورد نظر که با ورود معامله‌گران جدید ایجاد شده است، به سود می‌رسد.
دستکاری بازار با پامپ و دامپ (Pump and Dump)
حتما بارها برای شما هم پیش آمده است که در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها با افرادی مواجه شوید که یک دارایی ناشناخته را معرفی می‌کنند و ادعا دارند که به‌زودی ارزش آن چندین برابر خواهد شد. این افراد در واقع خودشان از قبل دارایی مورد نظر را خریداری کرده‌اند و اکنون می‌خواهند دیگران نیز با خرید آن، قیمتش را بالا ببرند.
این نوع کلاهبرداری و دستکاری بازار با نام پامپ و دامپ شناخته می‌شود و گردانندگان آن هیچ تمایلی به نگهداری طولانی مدت دارایی مورد نظر ندارند. تنها هدف آن‌ها جذب سرمایه‌گذاران برای خرید آن دارایی و بالا بردن قیمتش است تا آن‌ها بتوانند در قیمت بالا دارایی خود را بفروشند و به سود برسند.
در این نوع دستکاری بازار، تعداد کمی از معامله‌گران سود می‌کنند و خیلی زود فشار فروش و دریافت سود باعث می‌شود تا قیمت آن دارایی به قیمتی که قبل از پامپ قرار داشت، برگردد و حتی از آن پایین‌تر برود.
افرادی که به دنبال سودهای یک‌شبه و کوتاه مدت هستند، بیشتر از سایر افراد در دام چنین کلاه‌بردارانی می‌افتند.
دستکاری قیمت به این روش قبلا در مقاله دیگری با عنوان «منظور از پامپ و دامپ (Pump and Dump) چیست؟» نیز مورد بحث قرار گرفته بود که برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد آن می‌توانید مقاله لینک‌شده را مطالعه کنید.
روش Churning برای دستکاری بازار
زمانی که یک بروکر یا مدیر صندوق مالی تنها با هدف تولید کمیسیون برای خود از جانب مشتریان اقدام به معامله و افزایش حجم معاملات می‌کند، دستکاری بازار صورت گرفته است. در بازارهای مالی این نوع دستکاری با نام Churning شناخته می‌شود و کاملا غیرمجاز است.
برای کشف دستکاری بازار به روش Churning می‌توان از یک روش ساده استفاده کرد. در حقیقت زمانی که سود معاملات ثابت می‌ماند یا حتی کاهش می‌یابد اما میزان کمیسیون دریافتی به دلیل افزایش حجم بیشتر می‌شود، احتمال دستکاری به روش Churning بالا خواهد بود.
از آنجایی که معمولا سرمایه‌گذاران بلندمدت سرمایه خود را در اختیار شرکت‌های مدیریت ثروت قرار می‌دهند، این نوع دستکاری بازار بیش از هر کس دیگر گریبان آن‌ها را می‌گیرد.
پیش‌دستی یا فرانت رانینگ (Front Running)
«فرانت رانینگ» (Front Running) یا پیش‌دستی نوع دیگری از دستکاری در بازارهای مالی است که با استفاده از اطلاعات محرمانه انجام می‌شود. در این روش فرد متخلف با بهره‌مندی از اطلاعاتی که برای عموم مردم در دسترس نیست، اقدام به خرید یا فروش دارایی مشخصی می‌کند و از این راه به سود می‌رسد.
برای درک بهتر فرانت رانینگ یک مثال می‌زنیم. فرض کنید شخصی به‌نام امیر در یکی از شرکت‌هایی که سهام آن در بورس تهران عرضه شده است، فعالیت می‌کند. این شخص می‌داند که به‌زودی قرار است اخبار مهمی از این شرکت به بیرون انتشار یابد که می‌تواند برای شرکت سودآور باشد.
در این صورت اگر امیر قبل از اینکه خبر مورد نظر به‌صورت عمومی برای همه مردم و سرمایه‌گذاران انتشار یابد، مقداری از سهام آن شرکت را خریداری کند تا بعد از انتشار خبر و افزایش قیمت هر سهم، آن‌ها را بفروشد و به سود برسد، دستکاری بازار با روش فرانت رانینگ یا پیش‌دستی صورت گرفته است. تنها در صورتی که امیر بعد از انتشار اخبار اقدام به خرید سهام شرکت مورد نظر کند، خلافی صورت نگرفته و سود کسب‌شده قانونی است.
شکل دیگر این نوع دستکاری زمانی اتفاق می‌افتاد که یکی از کارمندان دولت قبل از انتشار داده‌های اقتصادی مهم اقدام به خرید یا فروش دارایی خاصی بکند. این فرد قبل از همه به اطلاعات دسترسی پیدا می‌کند و حق ندارد قبل از انتشار عمومی، دارایی مورد نظر را معامله کند. این کار باعث می‌شود تا بازارهای مالی همواره عادلانه و قانون‌مند بمانند.
دستکاری بازار با تصاحب بخش اعظم یک دارایی
در این روش فرد یا سازمانی تلاش می‌کند تا بخش زیادی از موجودی یک دارایی مثل یک ارز دیجیتال یا سهم را تحت کنترل خود در بیاورد. این کار باعث می‌شود تا دستکاری قیمت آن دارایی راحت‌تر انجام شود. با نگاهی به تاریخچه چنین دستکاری‌هایی متوجه می‌شویم که افرادی که اقدام به این کار کرده‌اند معمولا با شکست مواجه شده‌اند.
سخن پایانی
دستکاری بازار یا Market Manipulation به هرگونه اقدامی گفته می‌شود که توسط فرد یا گروه خاصی انجام می‌شود و هدف از آن تاثیرگذاری غیرقانونی و مصنوعی در فعالیت‌های عادی بازارهای مالی است. این کار باعث به وجود آمدن شرایط غیرعادلانه می‌شود و حتی ممکن است ناپایداری قابل‌توجه بازار مورد نظر را نیز در پی داشته باشد.
دستکاری بازارهای مالی با استفاده از چندین روش و استراتژی از جمله پامپ و دامپ، فرانت رانینگ و ثبت سفارش‌های جعلی انجام می‌شود که در مقاله امروز مهم‌ترین آن‌ها را شرح دادیم.
فرقی نمی‌کند که در بازار ارزهای دیجیتال فعال باشید یا در بازارهای دیگری همچون فارکس و بورس تهران معامله کنید، دستکاری و تاثیرگذاری مصنوعی در تمام بازارها وجود دارد. در این بین تنها کاری که می‌توان انجام داد آشنایی با انواع دستکاری قیمت در بازار و نیفتادن در دام کلاه‌برداران است. همچنین استفاده از روش‌های مدیریت ریسک و سرمایه می‌تواند امنیت بیشتر سرمایه شما را تامین کند.
نظر شما در این رابطه چیست؟ آیا تاکنون دستکاری بازار باعث شده تا در بازار مالی مورد علاقه خود متضرر شوید؟
برای دریافت مشاوره تخصصی رایگان از کارشناسان ما، اطلاعات خواسته شده رو تکمیل فرمایید.
